જીમ જવા કરતાં યોગા સારું !

કટિંગ વિથ અધીર-બધિર અમદાવાદી ૨૧-૦૬-૨૦૧૭

આજે ૨૧ જુન વર્લ્ડ યોગા ડે છે. રામનું અંગ્રેજી રામા, શિવનું શિવા, કૃષ્ણનું ક્રિશ્ના, શ્લોકનું શ્લોકા અને યોગનું આ લોકોએ યોગા કરી નાખ્યું છે. જેમ જેમ સંસ્કૃત, હિન્દી અને ગુજરાતી શબ્દો અંગ્રેજીમાં સ્વીકારાતા જશે તેમ તેમ આવા નામફેર થતા રહેશે. અંગ્રેજોની વિદાયના સાત દાયકા જેટલા સમય પછી પણ આપણા શહેર અને ગામોના નામની એમણે જે પત્તર ફાડી હતી તે સાંધવાની કોશિશ ચાલુ છે. એટલી ગનીમત છે કે ભજીયા, ગોટા, ગાંઠિયા અને ઢોકળા પહેલેથી આકારાન્ત છે. વધુમાં વધુ કદાચ ઢોકળાનું ડોકલા થાય, પરંતુ ઢોકળા આમેય ઓવરરેટેડ હોવાથી એ અપભ્રંશ થવાને લાયક છે!

જીમ જવા કરતા યોગા સારું એવું અમારું માનવું છે. આવું અમે અનુભવ કે અભ્યાસને આધારે નથી કહેતા. જીમનો કન્સેપ્ટ જ અમદાવાદીઓને માફક આવે એવો નથી. સાલુ રૂપિયા આપણે ભરવાના અને પરસેવો પણ આપણે પાડવાનો? અમને અમદાવાદીઓને તો કોક ઉઠક-બેઠક કરે અને આપણને રૂપિયા મળે એવા કામમાં વધુ રસ પડે. આમાં પાછું રૂપિયા ભર્યાના એક અઠવાડિયા પછી તમે કુદરતી કારણોસર જીમ જતા બંધ થઈ જાવ ત્યારે પોતાની જાતને, ઓફીસ કલીગ્સ, પડોશીઓ અને સોશિયલ મીડિયાને જવાબ આપવો પડે છે કે કેમ બંધ કર્યું. આ બાજુ ઘરે પણ જીમમાં ભરેલા પૈસા બાતલ ન જાય એ ખાતર જે બે-પાંચ ભજીયા-દાળવડા કે ઢોકળા પર મળતું હોય એ તેલ પણ બંધ થઇ ગયું હોય! આવું હોય ત્યાં સિક્સ પેક તો બાજુ પર રહ્યું પણ પોણો કે એક પેક બને એ પહેલા પેકઅપ થઈ જાય તેમાં કોઈ નવાઈ નથી. એવું લાગે છે કે આપણા ભાવેશો અને કિંજલોના જીન્સમાં ફેટનેસ છે પણ ફીટનેસ નથી.

યોગ ટીવીમાં જોઇને પણ થઈ શકે છે. જોકે, ધાર્મિક ચેનલો પર યોગાસન શીખવાડતા ગુરુઓને જોઇને એવું લાગે કે યોગ માટે દાઢી-જટા ફરજીયાત હશે. પણ એવું નથી. દાઢી વધારવાથી તમે વાંકા પાડીને અંગૂઠા પકડી શકશો એમ માનતા હોવ તો તમે ‘સુગર ફ્રી સ્વિટનર’ ખાવ છો. (વજન ઘટાડવું હોય તો ખાંડ ન ખવાય). દાઢી-જટા ઓપ્શનલ છે. જો પગના અંગુઠા ન પકડી શકાતા હોય તો વધુમાં વધુ લાંબી દાઢીથી પગને ગલીપચી કરી શકાય. બસ. બીજું, યોગ માટે ટ્રેડમિલ, સાઈકલ, બેન્ચ જેવું કંઈ વસાવવું પડતું નથી. જીમમાં સાધનો વાપરવા માટે તમારે ફી તો ભરવી પડશે ઉપરાંત દેખાદેખીમાં કે રોલો મારવા માટે પણ જિમવેરઅને જીમકીટ ખરીદવી પડશે. જયારે ગૃહયોગમાં (જેમ ગૃહઉદ્યોગ હોય એમ ગૃહયોગ ન હોય?) તમારે તમારા આ સાહસના ફોટા ફેસબુક-ટ્વિટર-ઈન્સ્ટા પર અપલોડ કરવાના ન હોય તો તમે ટુવાલ પહેરીને યોગ કરો તો પણ અમને વાંધો નથી. વાંધો ફક્ત તમારા ઘરમાં રહેતા બીજા લોકોને હોઈ શકે છે માટે ટુવાલ ફીટ બાંધવો. બને તો શીર્ષાસન અને પવનવિમુક્તાસન પણ એવોઈડ કરવું. 

 

યોગનું રીમીક્સ યોગા થયું પછી એમાં ઘણા બધા ખતરનાક અખતરા થયા છે. છોકરાં ફટાકડા ફોડી ફોડીને કંટાળે પછી રોકેટના ખોખામાં ટેટા, તારામંડળ કે કોઠીનો દારુ કાઢીને ઉંબાડિયા કરે બરોબર એમ જ ભુરીયાઓએ આપણા યોગની પત્તર ઠોકી છે. અમુક ચંબૂઓએ યોગા સામે ‘ડોગા’ વિકસાવ્યું છે જેમાં કૂતરા સાથે યોગ કરવાનો હોય છે! એમાં આપણા જ કોઈ ઓઘડ ગુરુએ ક્રેઝી ભુરીયાઓને ‘ભસ’ત્રિકા પ્રાણાયામનો ભળતો અર્થ સમજાવી દીધો હોય એવું વધુ લાગે છે. બીજો એક પ્રકાર એરિયલ યોગાનો છે જેમાં લટકીને યોગ કરવાનો હોય છે. અલા ભ’ઈ, લટકવાનું તો આપણા પૂર્વજો કરતા જ હતા ને! અને એમ લબડવાને જ જો ‘યોગ’ કહેતા હોય તો અમારા જવાનીયા મહાયોગી છે!

યોગા શબ્દ બે અક્ષરનો બનેલો છે. યો અને ગા. યો શબ્દ અમેરિકાના ફિલાડેલ્ફીઆથી જે ઉદ્ભવેલો છે જેનો મતલબ થાય ‘તમે’. અને ‘ગા’નું ગુજરાતી તમને સમજાવવું પડે તેમ નથી. યોગા એટલે તમે જાતે ગાવ. ટૂંકમાં યોગમાં જાતે કરવાનું મહત્વ છે. પૂજા વિધિ આપણા વતી જેમ બ્રાહ્મણ કરે છે એમ યોગા કોઈને આઉટસોર્સ કરી શકાતો નથી. એમાં જાતે કરવાનું અને જાત સાથે રહેવાનું મહત્વ છે. હવે તમને એમ થશે કે ‘આપણે આખો દહાડો જાત સાથે જ હોઈએ છીએ ને?’ તંબુરો! જાતની સાથે એકલા તો આપણે નહાતી વખતે પણ નથી હોતા!

યોગીઓ કહી ગયા છે કે મન મર્કટ છે અને योगश्चित्त वृत्ति निरोध: સૂત્ર અનુસાર યોગ દ્વારા મનના વિચારો પર કાબૂ કરી શકાય છે. ધ્યાન પણ યોગનું જ એક અંગ છે. ધ્યાન દ્વારા વિચારશૂન્ય અવસ્થા મેળવી શકાય છે. પ્રાણીઓ વિચારી શકતા નથી. ઉંચી ડાળ પર બેઠેલું વાંદરુ કે ખૂણા બાજુ માથું રાખીને ઉભેલું ગધેડું વિચારશૂન્ય અવસ્થાનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ છે. એ જ રીતે જે લોકો પ્રાણીઓની જેમ માત્ર આહાર, નિંદ્રા અને મૈથુનનું સેવન કરીને જીવન વિતાવે છે એ પણ વિચારશૂન્ય ગણાય. આમ આપણો અડધો દેશ ધ્યાનસ્થ છે એમ ગણી શકાય. બાકી નિયમિત રીતે યોગ કરવા માટે મક્કમ મનોબળ જોઈએ જે માત્ર યોગથી મેળવી શકાય છે. આ માઈક્રોસોફ્ટ એક્સેલની ફોર્મ્યુલામાં થતા સર્ક્યુલર રેફરન્સ જેવું છે. માટે તમારી પાસે જો મક્કમ મનોબળ હોય તો મંડી પડો! એટલે તો ઝફરની જેમ અમે કહીએ છીએ, કે

વર્લ્ડ યોગા ડે હૈ, આસન આજ તો કર લે,
રસ્મ-એ-દુનિયા ભી હૈ, મૌકા ભી હૈ, દસ્તૂર ભી હૈ !

મસ્કા ફન
ચામાચિડિયા છત પરથી લટકે તેને શીર્ષાસન ન કહેવાય, એના માટે માથું જમીન સાથે અડવું જોઈએ.