Friday, September 30, 2011

ગરબાનાં પ્રકારો


મુંબઈ સમાચાર | લાતની લાત અને વાતની વાત | ૧૦-૧૦-૨૦૧૦ | અધીર અમદાવાદી |

તમે દોઢિયુ, પોપટીયુ, સોરઠીયુ, હીંચ, સનેડો વગેરે પ્રકારના ગરબાઓ વિષે જરુર સાંભળ્યુ હશે, પરંતુ અહીં નીચે રજુ કરેલ ગરબા તમે જરુર જોયા હશે પરંતુ એ વિષે તમે ક્યારેય વાંચ્યુ નહીં હોય તે મારો દાવો છે.
1)      ડોશીઓના ગરબા: મોટાભાગે માસીઓ, કાકીઓ, અને ભાભીઓ દ્વારા થતા આ ગરબામા ફકત ગાવાનુ માહાત્મ્ય હોય છે. ગરબામાં મુવમેન્ટ ખાસ જોવા મળતી નથી. માત્ર સ્ત્રીઓ દ્વારા થતા આ ગરબામાં માજીઓ ઉભી ધરી પર અંદાજે વધારેમાં વધારે 30 ડીગ્રી જેટલો શરીરને ટવીસ્ટ્ આપી શકે છે. વા વિગેરે જાત જાતના દુખાવાને કારણે એડી પર ઉંચુ થઇ શકાતુ ન હોવાથી વાય એક્સીસ (ઉભી દિશામાં) પર કોઇપણ પ્રકારનો ઉતાર-ચઢાવ જોવા મળતો નથી. એકંદરે કોકાકોલાના બોટલીંગ પ્લાંટમાં બે લીટરની બોટલો લાઇનબધ્ધ સરકતી હોય એવો દેખાવ સર્જાય છે. અહીં તાલીઓ પણ માંડમાંડ પડતી હોય છે. પોષાકોમાં પણ કોઇજ વિવિધતા જોવા મળતી નથી. છેલ્લે રક્ષાબંધન વખતે પહેરેલી સાડી ધોવાતા પહેલા નવરાત્રીમાં પહેરાઇ જાય છે. શ્રી શાહબુદ્દીન રાઠોડે જે રહોડામાં ડબો ઘસાતો હોય એવા અવાજની વાત કરી’તી એવા અવાજો કોરસમાં સાંભળવા મળે છે. આ ગરબાના પ્રેક્ષક વર્ગમા રીટાયર્ડ કાકાઓ, જે ઘરનો પ્રસાદ હોય તે ઘરના સભ્યો અને પ્રસાદઘેલા ટપુડાઓની ટોળી જ હોય છે. જો કે કોઇ સારા દેખાતા ભાભી ભાગ લે તો ક્યારેક જુવાનો પણ ઘડીકવાર ઉભા રહી જતા જોવા મળે છે.

2)      બેઠા ગરબા: આ એક ડોશીઓના ગરબા જેવોજ એક પ્રકાર છે. આ ગરબા ઇન-ડોર અને આઉટ-ડોર બન્ને રીતે ગવાતા(રમાતા નહીં) જોવા મળે છે. નામ પ્રમાણે આ ગરબા બેઠા બેઠા ગવાય છે. પુરતી સંખ્યા અને શક્તિના અભાવે યથાશક્તિ માતાજીની ભક્તિએ એક માત્ર ઉદ્દેશ સાથે આ ગરબા ગાવામાં આવે છે. સંગીતના સાધનોમા થાળી, વેલણ અને તાલીનો ઉપયોગ સર્વ સામાન્ય છે. મોટે ભાગે કાકાઓ સંગીતનો વિભાગ સંભાળે છે. આરતીના સમયે તેઓ ભાવાવેશમાં આવીને ધડબડાટી બોલાવી દે છે. એક કાકી એમની વરસો જૂની ગરબાની નોટ લઇ ને આવે છે અને ગરબા ગવડાવે છે. ઝીલનારનુ ધ્યાન ઘણુંખરું ગરબામાં ઓછુ અને પૌત્ર-પૌત્રીના મનોરંજનમાં વધારે હોય છે. ગરબા પહેલા અને પછીનો સમય પોતાનાં પિયરમા કેવા સરસ ગરબા થાય છે એનાં ગાણાં ગાવામાં કે કેડનાં દુખાવાની ચર્ચામાં જાય છે. આરતી કરવાનો પ્રસ્તાવ વારેઘડીએ રજૂ થાય છે, પણ નોટ લઇ આવેલા કાકી એમ જલ્દીથી છાલ છોડતા નથી.
 
3)      તીતીઘોડા ગરબા: આ ગરબા સામાન્ય રીતે લહેરીયુ પહેરીને યુવકો દ્વારા કરવામા આવે છે. સફેદ કપડાના અપવાદને બાદ કરતા તીતીઘોડો ઉડતો હોય તેવો એકંદરે દેખાવ સર્જાય છે. આ ગરબાના કારકો સામાન્ય રીતે ઇનામ જીતવાના પ્રબળ દાવેદાર હોય છે. આગળ પાછળ અને 270 ડીગ્રી સુધીના ચક્રાવા ઘડીકમાં ફરી લેનાર યુવાનો અડફેટમાં આવે એનો ભોગ લેતાં અચકાતા નથી.  એમની આ સ્પીડ્ના કારણેજ એમને વધારે જગ્યા મળી જાય છે અને તેઓ વધારે દર્શનીય બને છે. તેમની ત્રીપરિમાણમા ગતિ ઇનામની રકમ ને સપ્રમાણ ચલે છે.
4)      ડાન્સ-ક્લાસ દાંડીયા: આ એક વેલ રીહર્સ્ડ  દાંડીયાનો પ્રકાર છે. નવરાત્રીના બે મહિના પહેલાંથી આવા દાંડીયાની પ્રેકટીસ શરુ થાય છે. દરેક ડાન્સ કલાસ વાળા હિન્દી પિક્ચરની હીરોઇન જેમ ઇન્ટર્વ્યુમાં કહે: આ પિકચરમા મારો રોલ એક દમ હટકે છે તેમ પોતાના સ્ટેપ એક્દમ બેકરી ફ્રેશ છે, એવા દાવા કરે છે. હકીકતમા આવા શીખેલા સ્ટેપસમા હાથની એકશન ચકલી ઉડે ફરરરર અને પગની એકશન બુલેટને કીક મારતા હોઇએ તેનાથી વિશેષ નથી હોતી. તે લોકો ક્યારે કઇ બાજુ ગોળ ફરશે તે સામાન્ય લોકો કળી શકતા નથી. એક અફવા પ્રમાણે તે હવે કઇ દિશામા ગોળ ફરશે તે વિષે સટ્ટાબાજી પણ થતી જોવા મળે છે.
ડાન્સ ક્લાસ વાળા આખા ગ્રાઉંડમા અલગ તરી આવે છે.  દાંડીયા પણ એકદમ હટકે જોવા મળે છે. આ લોકોના પહેરવેશ પણ અવનવા હોય છે. એમની નજર કાયમ ઇનામમા મુકેલા બાઇક તરફ જોવા મળે છે. આજે કોણ જજ છે અને તે કેવા સ્ટેપ પસંદ કરે છે તેની સંપૂર્ણ માહિતી તેમની પાસે હોય છે. જજ તેમની તરફથી પસાર થાય ત્યારે તેમની મુવમેન્ટમાં વધારે લચક આવી જાય છે. યુવતીઓ સામાન્ય રીતે ચ્યુઇંગ ગમ મોંમા રાખીને ગરબા કરવાનુ પસંદ કરે છે. એ લોકો દાંડીયા ઉછાળે ત્યારે ભલભલા લોકોના શ્વાસ અધ્ધર થઇ જાય છે. 

5)      ધરતીકંપ ગરબા: આ ગરબા પડછંદ લોકો દ્વારા થતા એક ખાસ ગરબાનો પ્રકાર છે. જુરાસિક પાર્ક કે ગોડ્ઝીલા જેવા પિકચરોમાં ડાયનાસોર અને ગોડ્ઝીલાના ચાલવાના સીન આવા વ્યકિતઓના ગરબા કરવાથી ફેલાતા ભય કે કંપ જેટલો ભય કે કંપ ફેલાવી શકતા નથી. ધરતીકંપ ગરબા એક હાઇ લેવલની એનર્જી  ઉત્પન્ન કરે છે. પ્લેટફોર્મ પરથી નોન-સ્ટોપ રાજધાની ટ્રેઇન પસાર થાય ને જેમ કાગળિયા એની પાછળ ખેંચાય તેવી સ્થિતિ આવી હસ્તિઓ ની આગળ પાછળ ગરબા કરનારની હોય છે. ગબ્બરસિંગ કરતા નાના બાળકોએ આવાઓનો ડર રાખવાની જરુર છે. ગરબાની સળંગ રીધમમાં આ કંપવીરો એકાદ વખતતો જરુર તાલ પ્રમાણે પગ પછાડે છે. આવા લોકોની હડફેટે જેમના પગ કચડાય છે તેવા લોકો નવરાત્રીના બાકીના દિવસો દેખાતા નથી. આવી હસ્તિઓ ઘણી મોજીલા સ્વભાવની હોય છે અને ગરબા સાવ અંતિમ ચરણમા હોય ત્યારે નીકળીને ફુડસ્ટોલ તરફ પ્રયાણ કરે છે, તે એમની મહેરબાની છે. આવા ગરબા માત્ર પુરુષોજ કરે છે એમ કહું તો એ જેન્ડર બાયસ ગણાશે.

6)      ગ્રેસફુલ ગરબા: આ અમારો સૌથી પ્રિય ગરબા પ્રકાર છે. આ ગરબા માત્ર યુવતીઓજ કરી શકે છે. માફ કરજો, યુવકો ગમે તેટલા ઝુકીને ગરબા ગાય પણ યુવતીઓની નજાકતની બરોબરી કરી શકતા નથી. જો ઉપરથી અવલોકન કરવામાં આવે તો રંગબેરંગી ભમરડો ફરતો હોય તેવો મોહક દેખાવ સર્જાય છે. તેથીજ આ સૌથી દર્શનીય પ્રકાર છે.  યુવતીઓ જાણે જન્મજાત શીખીને આવી હોય તેટલી સરળતાથી અઘરામાં અઘરા સ્ટેપ્સ કરે છે. ઘરેણા, ચોળી, ટાટુ, અરે પરસેવો પણ તેમના સૌન્દર્યમાં વધારો કરે છે.  નખરા તો ન જાણે કયા ક્લાસમાં એ લોકો શીખીને આવે છે. તેમની અદાઓથી ભલભલા પોતાના ખુદના સ્ટેપ્સ ભૂલી જાય છે. શક્તિના તહેવાર નવરાત્રી સિવાયના સમયમાં દસ મિનિટ ચાલતા થાકી જનાર છોકરી ચાર-ચાર કલાક સુધી નોન-સ્ટોપ ગરબા કેવી રીતે કરી શકે છે ? તે પણ એક સંશોધનનો વિષય છે.