ઓનલાઈન શોપિંગ

કટિંગ વિથ અધીર-બધિર અમદાવાદી | ૨૬-૧૦-૨૦૧૬

 

આપણને ભારતીયોને લાઈન સાથે લેણું છે. મા અને શિક્ષક સિવાય માણસ લાઈનમાં ઉભો રહીને ઘણું શીખે છે. લાઈનમાં માણસ ધીરજના પાઠ ભણે છે. માણસને દુનિયાભરની ફિલોસોફી લાઈનમાં સાંભળવા મળે છે. લાઈનમાં ઉભા રહ્યા બાદ એટલું જરૂર સમજાય છે કે તકદીરમાં લખ્યું હોય એનાથી વધારે અને આગળવાળા કરતાં પહેલાં કશું મળતું નથી. લાઈનમાં વારંવાર તપ્યા પછી ઘૂસ મારવાની પ્રેરણા મળે છે. ભારતીયો અને એમાય ગુજરાતીઓ દુનિયાનાં દરેક ખૂણે જોવા મળે છે કારણ કે એમને ઘૂસ મારવાનું ગળથૂથીમાંથી શીખવા મળે છે. હા, ખરેખર. હોસ્પિટલમાં રસી અપાવવા માટે બાળકને લઇ જાય ત્યાંથી ઘૂસ મારવાની શરૂઆત થાય. એટલે જ ભારતમાં ઓનલાઈન શોપિંગ જ્યારથી શરુ થયું છે ત્યારથી ગુજરાતીઓએ ક્રેડીટકાર્ડ વેચવા માટે આવતાં ફોન કરનાર સાથે વિનયપૂર્વક વાત કરવાનું શરુ કર્યું છે. કારણ કે ઓનલાઈન શોપીંગમાં લાઈનમાં નથી હોતી.

શોપિંગ બેગો લઈને હનીની પાછળ ફરતાં લવ-મેરેજીયા સિદ્ધાર્થ, રોહિત, અક્ષય, કે આશિતનાં ઉતરેલી કઢી જેવા ડાચા જોઇને કોઈ સમદુખિયાને ઓનલાઈન શોપિંગનો આઈડિયા આવ્યો હશે. અથવા તો રતનપોળમાં સિત્યાશી સાડીઓ ખોલાવ્યા પછી ‘આ ડીઝાઇનમાં બીજો કલર બતાવો’, અથવા ‘આ કલરમાં બીજી ડીઝાઈન બતાવો’ જેવા બહાના કરી બીજી દુકાન ભણી આગળ વધતી કોઈ જીગીષા, કિંજલ કે પૂજલના પતિ ભાવેશભાઈ, મુકેશભાઈ, કે ભદ્રેશભાઈ દ્વારા ઓનલાઈન શોપિંગ શોધાયું હશે. જોકે સત્તાવાર રીતે તો ઓનલાઈન શોપિંગની શોધનો યશ, શ્રેય, જય, રાજ, પાર્થ, હર્ષ ઇંગ્લેન્ડના માઈકલ અલ્ડ્રીચને જાય છે. એણે સત્તાવાર રીતે ટીવીનું ઓનલાઈન વેચાણ કર્યું હતું. 

ઓનલાઈનનાં અનેક ફાયદા છે. ઓનલાઈન શોપિંગ કરવા જતાં પાર્કિંગ શોધવાની ઝંઝટમાં ઉતરવું પડતું નથી. બીજું, નડે નહિ એ રીતે પાર્ક કરેલું હોય તો પણ ટોઈંગ સ્કવોડવાળા તમારું વાહન જ લઈ જાય અને તમારી બાજુમાં જ, બીજાને નડે એ રીતે પાર્ક કરેલું વેપારીનું વાહન ન લઈ જાય તેવા ડીસ્ક્રીમીનેશનનો ભોગ બનવું પડતું નથી. ઓનલાઈન શોપીંગમાં તમારે બે બેડશીટનું પેમેન્ટ કરવા માટે આખા મહિનાનું કરિયાણું શોપિંગ કાર્ટમાં ભરીને ઉભેલા લોકો પાછળ લાઈનમાં તોડાવું પડતું નથી. તમે જે વસ્તુઓ ખરીદવા માટે અલગ તારવી હોય એને દુકાનમાં ઘુસેલા માણેકચોકની ગાય જેવા માજી, માસી કે કાકી ઉથલાવીને જોઈ શકતા નથી કે કાનમાં એનો ભાવ પૂછી શકતા નથી. તમારી પત્ની ગુજરાતી દુકાનદાર સાથે હિન્દીમાં ભાવતાલ કરતી હોય ત્યારે તમારે દુકાનદારનો દયામણો ચહેરો જોવો નથી પડતો. ઓનલાઈન શોપિંગ ટ્રીપ દરમિયાન રસ્તા ઉપર ભટકતી ગાયો તમને ઢીંક મારી શકતી નથી, કૂતરા તમને કરડી શકતાં નથી, ખીસકાતરું તમારું ખીસું કાપી શકતાં નથી, અને માલ ન ગમે તો પાછો આપવા જે તે જગ્યા સુધી લાંબા-ટૂંકા થવું પડતું નથી. તમે પસંદ કરેલી વસ્તુનો ભાવ અન્ય ચાર-પાંચ ઓનલાઈન રીટેલર સાથે સરખાવ્યા પછી એને ઓર્ડર કરી શકો છો. ઉપરથી કોર્પોરેટ કલ્ચરમાં રજાના દુકાળ વચ્ચે ઓફિસટાઈમમાં, એસી ઓફિસમાં બેસી, ઓફિસનું ઈન્ટરનેટ વાપરીને જો શોપિંગ થતું હોય તો પછી કોઈ એમ કહે કે દિવાળીમાં માર્કેટમાં ભીડ નથી તે ન જ હોય ને?

ચીનનો માલ આપણે ન ઇચ્છવા છતાં ખરીદીએ છીએ, તેવું જ ઓનલાઈન માલનું છે. ઓનલાઈન શોપિંગમાં બારેમાસ સેલ હોય છે જેમાં બ્રાન્ડેડ માલના થોડા ચકતાં સાથે મુંબઈ, દિલ્હી કે કોલકતા જેવા ટેક્સહેવન પ્રદેશોની ઝુંપડપટ્ટીમાં બનતો માલ ઠલવાતો હોય છે. લગ્નના કિસ્સામાં પહેલા બનતું એમ રૂપાળી છોકરી દેખાડી અને પછી કદરૂપી કન્યા સાથે લગ્ન કરાવી દેવાતા, એમ બ્રાન્ડેડ માલ જોતાંજોતાં, મોબાઈલના સાડા પાંચ ઇંચના સ્ક્રીનમાં, ‘એપ ઓન્લી’ સેલમાં, પ્રેમલગ્નની જેમ ‘ઘરાક’ ઉર્ફે ‘બાયર’ પોતે જાતે જ, અત્યારે અમુક ભાવે મળતી વસ્તુ કેટલા સમયમાં ‘આઉટ ઓફ સ્ટોક’ થઈ જવાની છે એનું ટાઈમબોમ્બની માફક મિનીટ અને સેકન્ડ દેખાડતા કાઉન્ટરને મદ્દે નજર રાખી,વર્ચ્યુઅલ કાર્ટમાં વસ્તુઓ ભરી, ઉતાવળે ચેકઆઉટ કરી નાખે છે.

આમ છતાં પરંપરાગત ઓફલાઈન શોપિંગમાં જે આઝાદી મળે છે તે ઓનલાઈનમાં ગેરહાજર છે. જેમ કે ખરીદી પછી તમે દુકાનદાર પાસે વધારાની પપીયું, સફરજન, કેળું, કેરી બેગ પડાવી શકો છો. આ ઉપરાંત દુકાનવાળા પાસેથી કેલેન્ડર અને સોવેનીયર પણ કઢાવી શકો છો. તમે ઘરાકી કરાવો એ આશાએ દુકાનદાર તમને ચા કે ઠંડુ પીવડાવશે, પણ ઓનલાઈન શોપીંગમાં તો તમારે પાણી પણ ઉભા થઈને ફ્રીઝમાંથી જાતે લેવું પડે છે. ઓનલાઈન શોપીંગમાં ‘ચાલો તમારું ય નહિ ને મારું ય નહિ ...’ એમ કરીને ભાવતાલ કરવા પણ મળતો નથી. ૧૮૦ ડીગ્રી સોલવાળીને દેખાડાતાં પચાસ રૂપિયાના સ્લીપર હોય કે ચાખીને ખરીદાતા બરફીના ટૂકડા, ઓનલાઈનમાં રીઅલટાઈમ શોપિંગ જેવી મઝા નથી. તોયે સસ્તું એ સસ્તું બીજું બધું અમસ્તું, એ દાવે આળસુ પ્રજાની નાડ પારખી ગયેલા નવી પેઢીના આંત્રપ્રિન્યર માત્ર જાહેરાતના ખર્ચો પાડી કરોડોનો માલ વેચી મારે છે.

શૂન્યની શોધ હોય કે વિમાનની ભારત ટેકનોલોજીમાં અગ્રેસર રહ્યું છે. જુના વખતમાં ઋષિમુનીઓ મંત્રના જોરે, જ્યાં બેઠા હોય ત્યાં ધારે તે વસ્તુ હાજર કરી દેતા હતા. આવા અનેક પ્રસંગો આપણે વાંચ્યા છે. આ એક પ્રકારની ઓનલાઈન સર્વિસ જ હતી જે ઋષિ-મુનીઓ પોતાના પુણ્ય અને ભક્તિ વડે પ્રાપ્ત શક્તિ નામના ક્રેડિટકાર્ડ વડે ડીલીવરી કરાવતા હતા. એટલે વિદેશની કંપનીઓ આપણી સદીઓ જૂની ટેકનોલોજીથી આપણને ઓનલાઈન માલ વેચી ભલે શકે, આંજી શકે તેમ નથી એટલું નક્કી છે.

મસ્કાફન

યાદ રાખજો, ઓનલાઈન ખરીદેલા શાકભાજી ઉપર મફતના કોથમીર-મરચા કે કટકો આદુ મળતાં નથી.

ચાઇનીઝ માલ

કટિંગ વિથ અધીર-બધિર અમદાવાદી | ૧૯-૧૦-૨૦૧૬

દેશ વિદેશમાં બનતી ઘટનાઓ અને એના મીડિયામાં નિરૂપણને પગલે આપણા લોકોની દેશભક્તિમાં ભરતી-ઓટ આવે છે. અત્યારે ચાઇનીઝ માલનાં વેપારીઓને બાદ કરતાં ભારતના બાકીના લોકો ચીનથી નારાજ છે અને ચાઇનીઝ વસ્તુઓનો બહિષ્કાર કરવાનું આહ્વાન સોશિયલ મીડિયા પર કરી રહ્યા છે. એ પણ ચાઇનીઝ બનાવટના મોબાઈલ દ્વારા. અમે પણ બોન-ચાઈનાનાં કપરકાબીમાં ચા પીતાં પીતાં ચાઇનીઝ કી-બોર્ડ વડે આ લેખ ટાઈપી રહ્યા છીએ. આ મજબૂરી છે.

પ્રોડક્ટની ઉતરતી ક્વોલીટી વિષે ચીન નામચીન છે. ચાઇનીઝ વસ્તુઓ સસ્તી હોય છે પણ ટકાઉ નથી હોતી એવું મનાય છે. ચાઇનીઝ વસ્તુઓની લાઈફ એના વોરંટી પીરીયડ કરતાં એકાદ-બે અઠવાડિયા જેટલી જ વધારે હોય છે. અમને તો શક છે કે ચાઇનીઝ મોબાઈલ કે લેપટોપમાં અંદર વોરંટી પતે એટલે ફાટે એવો કોક ટાઈમબોમ્બ મૂકતા હોય તો નવાઈ નહિ. ચાઇનીઝ પ્રોડક્ટ પર વોરંટી માગનાર માણસ જાણે બીજા ગ્રહ પરથી આવ્યો હોય એવો એની સાથે વ્યવહાર કરવામાં આવે છે. અમદાવાદમાં અમુક માર્કેટમાં તો સ્પષ્ટ કહીને જ ચાઇનીઝ વસ્તુ વેચે છે કે દુકાનના પગથીયા ઉતર્યા એટલે અમારી કોઈ જવાબદારી નહી. એટલે જ ચાઇનીઝ માલ માટે માર્કેટમાં કહેવાય છે કે ‘ચલે તો ચાંદ તક, વર્ના શામ તક’! એ જ ધોરણે આપણે ત્યાં લગ્ન પછી ઉભયપક્ષે મા-બાપ પણ પોતાના હાથ ખંખેરી નાખતા હોય છે, એમ કહીને કે હવે આને ચલાવવાની જવાબદારી તમારી!

હવે તો નબળી, ઉતરતી ગુણવત્તાની કે તકલાદી વસ્તુને ચાઇનીઝ કહી દેવાનો રીવાજ છે. અમેરિકન લગ્નો પણ ચાઇનીઝ વસ્તુઓ જેટલા જ તકલાદી હોય છે. આપણી પાણીપુરી વિષે કોઈ વિદેશીને પૂછો તો કદાચ આવો જ જવાબ આપે. પેન્સિલની અણી અને ચોક પણ તકલાદી હોય છે. ઉત્તરાયણ પર પતંગ ચગાવીએ છીએ એનો કાગળ કેટલો તકલાદી હોય છે? જોકે ચાઇનીઝ દોરી લોકોના ગળા કાપી નાખે એવી મજબુત હોય છે અને સરકારે યોગ્ય રીતે જ એના વેચાણ અને વપરાશ પર પ્રતિબંધ મુક્યો છે. જોકે એનો ખરા અર્થમાં અમલ થાય તો સારું. અત્યારે અહીં પ્લાસ્ટિક વિરુદ્ધ પણ પર્યાવરણવાદીઓ ઝુંબેશ ચલાવે છે કારણ કે પ્લાસ્ટિકની તકલાદી વસ્તુઓને કારણે કચરો વધે છે. જોકે અમારું સંશોધન કહે છે કે કાચની વસ્તુઓ પણ તકલાદી જ હોય છે. દિવાળીની સફાઈમાં પતિને જોડવામાં આવે ત્યારે કાચની આઈટમ્સનો સૌથી પહેલો ભોગ લેવાય છે. કામવાળાના હાથે તૂટી જશે એમ કહી કાચની વસ્તુઓ જાતે ધોતી ગૃહિણીઓ વધારે તોડફોડ કરે છે, પરંતુ વાઘને કોણ કહે કે તારું મ્હો ગંધાય છે?

ચીન માસ પ્રોડક્શનનો દેશ છે. અહી વસ્તીથી લઈને વસ્તુઓ સુધી બધું જથ્થાબંધ છે. ચીનાઓના ચહેરા પણ જાણે એક જ ડાઈમાં ઢાળ્યા હોય એવા એક સરખા હોય છે. એટલે જ કદાચ કન્ઝ્યુમર ગુડ્ઝનું માસ પ્રોડક્શન કરવામાં ચીનાઓને મહારત હાસિલ છે. એક અંદાજ પ્રમાણે ચીનમાં નવો ધંધો શરુ કરવા માટે ૩૮ દિવસ લાગે છે પણ ૬૪% નફો ટેક્સમાં જતો રહે છે! છતાં પણ ફક્ત આપણા જ નહિ પણ દુનિયાના બજારમાં ચાઇનીઝ માલ બીમારીની જેમ ફેલાયો છે.

ત્યાં વસ્તી પર તો એક બાળકના કાયદાને કારણે ધીમે ધીમે અંકુશ આવી રહ્યો છે પરંતુ એ પ્રજાએ ઉત્પાદિત કરેલી વસ્તુઓ સસ્તી હોવાના લીધે દુનિયાના ગમે તે છેડા પર એની સતત માંગ રહે છે અને એના લીધે સ્થાનિક ધંધા ઉપર અસર થતી રહે છે. અમારા મતે તો ત્યાંથી કંઈ આયાત જ કરવું હોય તો કામવાળા આયાત કરવા જેવા છે; આમ પણ ત્યાં વસ્તી વધુ છે. પાછા એ લોકો ઓછા બોલા અને હસમુખા હોય છે. જયારે આપણા કામવાળા તો જરા કામ વધુ આપો તો મોઢું ચઢાવે એવા અને ચાઇનીઝ માલની જેમ ગમે ત્યારે દગો દે એવા હોય છે. તો પછી ચાઇનીઝ કામવાળા જ કેમ નહિ? તમારા ઘરે શંકર કે ડુંગરના બદલે ચેંગ શેન લી કે તાઓ તુંગ વાઈ કામ કરવા આવે તો કેવો મોભો પડે? અને આમ પણ ચોકડીમાં વાસણ માંજતી વખતે આવા જ અવાજો આવતા હોય છે ને? થોડા વધારે!

બીજું એક ક્ષેત્ર છે જેમાં ચીનનો પગ પેસારો આપણે ધારીએ તો પણ ખાળી શકીએ તેમ નથી અને એ છે ફૂડ ઇન્ડસ્ટ્રી! આજકાલ આપણી લગભગ બધી જ વાનગીઓનું ચીનીકરણ કરવામાં આવી રહ્યું છે. આની શરૂઆત કરનારમાં મહેમાનોને કૈંક નવું ખવડાવીને ચકિત કરી દેવા થનગનતા યજમાનો અને એમને અવનવી વાનગીના ચાળે ચઢાવનાર કેટરર્સના નામ આવે. ગયા લગનગાળામાં અમે ચાઇનીઝ ખાંડવી ખાધી, લો બોલો! હજી આપણા દેશ અને દુનિયાના લોકોએ હજી ઓથેન્ટિક ગુજરાતી ઢોકળા, હાંડવો અને ખાંડવીનો સ્વાદ હજી ચાખ્યો નહિ હોય ત્યાં તો એના ચાઇનીઝ વર્ઝન આવી ગયા છે! પંજાબી સમોસાની સામે ચાઇનીઝ સમોસા આવી ગયા છે. હવે ચાઇનીઝ ગુલાબ જાંબુ, ચાઇનીઝ રસમલાઈ અને ચાઇનીઝ જલેબી ક્યારે આવે છે એની જ રાહ જોવાય છે. અમે પણ તૈયાર છીએ. જ્યાં સુધી અમારે ચોપસ્ટીક વડે ચાઇનીઝ રોટલી તોડીને મંચુરિયન દાળમાં બોળીને ખાવાનો વારો ન આવે ત્યાં સુધી અમે બધું જ અજમાવી જોવા માંગીએ છીએ. કમ સે કમ આ વાનગીઓ પાછળ ખર્ચેલો પૈસો ચીનાઓના ખિસ્સામાં તો નથી જતો ને!

મસ્કા ફન
જાન હોલમાં જતી રહી હોય છતાં બેન્ડવાળા વગાડ્યા કરતા હોય
તો કાં પેમેન્ટ કરી દેવું કાં એમને જમવા બેસાડી દેવા.