કટિંગ વિથ અધીર-બધિર અમદાવાદી ૩૦-૦૮-૨૦૧૭
કાકા અને કાકી બહાર જવાના હતા. કાકી તૈયાર થતાં હતા એટલામાં લાઈટ ગઈ. કાકીએ પાઉડરને બદલે કંકુ મોઢા પર ચોપડી દીધું. કાકી તૈયાર થઈને બહાર આવ્યા અને કાકાને પૂછ્યું “હું કેવી લાગુ છું?” કાકા કહે “પોસ્ટ ઓફીસના ડબ્બા જેવી”. આ ધોળાવીરા જોકમાં કાકાની સેન્સ ઓફ હ્યુમર ઉંચી બતાવી છે. પરંતુ અત્યારે આવી જોક મુકો તો મહિલા અધિકારવાળા નાકના ટીચકા ચઢાવે. પરંતુ અમારું માનવું છે આવા જોક કાકીઓના ન જ બને. ધારો કે બનાવવા જઈએ તો શું થાય? એક કાકા ડાઈ કરતા હતા. એટલામાં લાઈટ ગઈ. ડાઈ માથાને બદલે મોઢા પર લગાડી દીધી. પછી કાકા અને કાકી રિસેપ્શનમાં ગયા. ત્યાં લોકોએ કાકાનું ધ્યાન દોર્યું. હાસ્તો, કાકાઓ તૈયાર થઈને કાકીને પૂછે કે ‘હું કેવો લાગુ છું” એવું જોકમાં પણ શક્ય નથી. અને કાકીઓ કાકાના મોઢા તરફ નજર કરે, એ પણ એટલું જ ભૂલ ભરેલું છે. એક્ચ્યુઅલી કાકાઓ ઉપેક્ષિત છે. મહિલાઓ, બાળકો, દિવ્યાંગ, માઈનોરીટી, અને બંને તરફના શૌચાલયમાં પગ નાખનારાઓના અધિકારો માટે લડનારા અનેક છે. પરંતુ જુના જોક્સમાં, જૂની ફિલ્મો અને સીરીયલોમાં આવતા, અને જેમના ‘જોક્સો’ સાંભળીને એક જનરેશન મોટી થઈ એ કાકાઓના હક વિષે કેમ કોઈ વાત નથી કરતુ?
એક જમાનામાં મિમિક્રી આર્ટીસ્ટ તરીકે ઓળખાતા આપણા સ્ટેન્ડ-અપ કોમેડિયન્સની સર્કિટમાં કાકાઓ હિટ હતા. એમાં પણ અમદાવાદના કાકાઓ પાછાં ટોપ ઉપર. વિનોદ જાની, મહેશ શાસ્ત્રી, કાંતિ પટેલ, દિનકર મહેતા, મહેશ વૈદ્ય અને દિનેશ શુક્લ જેવા કલાકારોએ જે કાકાઓની ઓળખાણ આપણા સમાજને કરાવી, એ આજના લાલુ જેવા ચાલુ માણસની પણ અણી કાઢે તેવા, અને ઉસ્તાદીમાં નાગા બાવાનું પણ ખિસ્સું કાપી લે એવા હતા. એમની કાકાગીરી આગળ ભલભલા ખાં સાહેબો હથિયાર હેઠા મૂકી દેતા. અનુ મલિક અને કમાલ આર. ખાન જેવા પકાઉ લોકો તો હમણાં હમણાં જાણીતા થયા, બાકી અસલના કાકાઓનું ઈન્સ્ટન્ટ દહીં કરી આપતા! ‘બહાર નેકરવાની એન્ટ્રી ક્યોં આઈ બકા?’ એવું અમને એક કાકાએ પૂછેલું, જેનો જવાબ અમે આજે પણ શોધીએ છીએ. શહેરના અડધા પાગલો એટલે કે બ્રાન્ડેડ પાગલોની કુલ સંખ્યાના અડધા, અને બાકીના છુટ્ટા ફરતા અર્ધપાગલો એ કાકાઓની દેણ છે એવું હજુ મનાય છે. એ સમયના પ્રવર્તમાન માનાંકોની મર્યાદામાં રહીને આવતી જતી મંગળાગૌરી કે કુસુમલતાઓ સાથે શિષ્ટ અને મધુર પ્રેમાલાપ કરવો એ કાકાઓમાં હીટ પ્રવૃત્તિ હતી! જવાનિયાઓને પણ બે વસ્તુ શીખવા મળતી. અને આજે?
જુના ધોતિયાધારી કાકાઓની સામે આજે દીકરી કે વહુની ડીલીવરી માટે પત્નીના થેલા ઉપાડી વિદેશ જતાં કાકાઓ પછી છો ને સોશિયલ મીડિયા પર જીન્સ પહેરીને લાસ વેગાસમાં ફરતા દેખાય, પણ અત્યારના કાકાઓમાં પહેલા જેવી મજા નથી. અસલના કાકાઓએ ઉસ્તાદી, તીક્ષ્ણ હાસ્યવૃત્તિ અને હાજરજવાબીપણાને લઈને કાકાત્વને (નવો શબ્દ છે લખી રાખજો) નવી ઊંચાઈઓ બક્ષી હતી. આજકાલ તો એવા કાકાઓ માઈનોરીટીમાં છે. અમને તો ભય છે કે અત્યારની પેઢી જો કાકાઓના મૌલિક અધિકારોનું રક્ષણ નહિ કરે તો આ આખી પ્રજાતિ લુપ્ત થઇ જશે! સમાજમાં આવા કાકાઓનો પુરવઠો જળવાઈ રહે એ માટે કાકાઓએ સ્વયં જાગૃત થવું પડશે. આપણી કાકા સંસ્કૃતિ એ આજના સમયની માગ છે.
આ ઘટનાક્રમમાં કાકાઓનો દોષ નથી. બધું કાળની થપાટોને કારણે થયું છે. અમદાવાદની જ વાત કરીએ તો પોળનું જીવંત વાતાવરણ છોડીને નદી પારની સોસાયટીઓ અને ફ્લેટોમાં રહેવા ગયેલા કાકાઓ એમનું કાકાત્વ જાણે વચ્ચે આવતી સાબરમતીમાં વહેતા નર્મદાના પાણીમાં પધરાવતા આવ્યા હોય એવું ચોક્કસ લાગે છે.
કાકાઓ વ્યાજના વ્યાજ એટલે કે છોકરાંના છોકરાં માટે ઘેલા હોય છે એ વાત સાચી. એટલે જ એ બાબાના બાબાને નર્સરીમાં એડમીશન મળે ત્યારથી એને લેવા-મુકવા જવાનું હરખભેર ઉપાડી લે છે. પણ, એનો મતલબ એ નહીં કે બધા કાકાઓને બધા સમયે આ કામ માથામાં મારવામાં આવે. વહુ સવાર-સવારમાં બેઠી બેઠી વોટ્સેપમાં ગુડાય ને બચારા કાકાઓ છોકરા મુકવા જાય એ ક્યાંનો ન્યાય? આવું જ બેન્કના કામનું છે. ઘરનાં જ નહીં, પડોશમાં પણ હુતોહુતી બેઉ નોકરી કરતા હોય, તો એ લોકો પણ ‘અંકલ પ્લીઝ આટલી એન્ટ્રી પડાવતા આવજો ને’ કહી બિન્ધાસ્ત રીતે કાકાઓને પાસબુક પકડાવી દેતા હોય છે. અંકલ બની મહાલતા આપણા આ કાકાઓને બની શકે કે બેન્કમાં આંટો મારવામાં કદાચ મઝા પણ આવતી હોય, પણ એનો મતલબ એ નથી કે એમને માથે આવા કામ મારવામાં આવે! આવા કાકાઓને જોઇને કોણ માને કે એક જમાનામાં કાકાઓનું ઘરમાં એકહથ્થુ શાસન રહેતું અને એમની સામે ચૂં કે ચાં કરવાની કોઈની હિમ્મત નહોતી?
આ સંજોગોમાં હવે જરૂર છે કાકાઓએ આત્મસન્માન ખાતર જાગૃત થવાની. એકલા ન કરી શકે તો પોતાના જેવા અન્ય કાકાઓને ભેગા કરી આંદોલન કરવાની. જરૂર છે વોટ્સેપ પર લોકોને બોરિંગ ગુડ મોર્નિંગ મેસેજ અને પેન્શનના સર્ક્યુલરો ફોરવર્ડ કરવાનું બંધ કરીને રસિક કાકાઓનું શૌકિન ગ્રુપ શરુ કરવાની. જરૂર છે બાંકડે બેસીને સની દેઓલ અને પૂનમ ધિલોનને બદલે સની લીઓની અને પૂનમ પાંડેની ચર્ચા કરવાની જરૂર છે. જરૂર છે બરોડા ટુ બેંગકોક ટુર કરવાની. હવે તમે એમ કહેશો કે આવા અવળા અને અનૈતિક આઈડિયા ન આપવા જોઈએ. કેમ? અનૈતિક કામ કરવાનો અધિકાર ફક્ત યુવાનોનો જ છે? કાકાઓનો નહીં? ઉંમર વધે એટલે હસીન ગુના કરવાના છોડી દેવાના? બિલકુલ નહિ. કાકાઓ તમે આગળ વધો, કંઈ થાય તો અમે બેઠા છીએ.
મસ્કા ફન
‘કંઈ થાય તો અમે બેઠા છીએ’ કહેનારા સમય આવ્યે ઉભા થતા નથી.
એક જમાનામાં મિમિક્રી આર્ટીસ્ટ તરીકે ઓળખાતા આપણા સ્ટેન્ડ-અપ કોમેડિયન્સની સર્કિટમાં કાકાઓ હિટ હતા. એમાં પણ અમદાવાદના કાકાઓ પાછાં ટોપ ઉપર. વિનોદ જાની, મહેશ શાસ્ત્રી, કાંતિ પટેલ, દિનકર મહેતા, મહેશ વૈદ્ય અને દિનેશ શુક્લ જેવા કલાકારોએ જે કાકાઓની ઓળખાણ આપણા સમાજને કરાવી, એ આજના લાલુ જેવા ચાલુ માણસની પણ અણી કાઢે તેવા, અને ઉસ્તાદીમાં નાગા બાવાનું પણ ખિસ્સું કાપી લે એવા હતા. એમની કાકાગીરી આગળ ભલભલા ખાં સાહેબો હથિયાર હેઠા મૂકી દેતા. અનુ મલિક અને કમાલ આર. ખાન જેવા પકાઉ લોકો તો હમણાં હમણાં જાણીતા થયા, બાકી અસલના કાકાઓનું ઈન્સ્ટન્ટ દહીં કરી આપતા! ‘બહાર નેકરવાની એન્ટ્રી ક્યોં આઈ બકા?’ એવું અમને એક કાકાએ પૂછેલું, જેનો જવાબ અમે આજે પણ શોધીએ છીએ. શહેરના અડધા પાગલો એટલે કે બ્રાન્ડેડ પાગલોની કુલ સંખ્યાના અડધા, અને બાકીના છુટ્ટા ફરતા અર્ધપાગલો એ કાકાઓની દેણ છે એવું હજુ મનાય છે. એ સમયના પ્રવર્તમાન માનાંકોની મર્યાદામાં રહીને આવતી જતી મંગળાગૌરી કે કુસુમલતાઓ સાથે શિષ્ટ અને મધુર પ્રેમાલાપ કરવો એ કાકાઓમાં હીટ પ્રવૃત્તિ હતી! જવાનિયાઓને પણ બે વસ્તુ શીખવા મળતી. અને આજે?
જુના ધોતિયાધારી કાકાઓની સામે આજે દીકરી કે વહુની ડીલીવરી માટે પત્નીના થેલા ઉપાડી વિદેશ જતાં કાકાઓ પછી છો ને સોશિયલ મીડિયા પર જીન્સ પહેરીને લાસ વેગાસમાં ફરતા દેખાય, પણ અત્યારના કાકાઓમાં પહેલા જેવી મજા નથી. અસલના કાકાઓએ ઉસ્તાદી, તીક્ષ્ણ હાસ્યવૃત્તિ અને હાજરજવાબીપણાને લઈને કાકાત્વને (નવો શબ્દ છે લખી રાખજો) નવી ઊંચાઈઓ બક્ષી હતી. આજકાલ તો એવા કાકાઓ માઈનોરીટીમાં છે. અમને તો ભય છે કે અત્યારની પેઢી જો કાકાઓના મૌલિક અધિકારોનું રક્ષણ નહિ કરે તો આ આખી પ્રજાતિ લુપ્ત થઇ જશે! સમાજમાં આવા કાકાઓનો પુરવઠો જળવાઈ રહે એ માટે કાકાઓએ સ્વયં જાગૃત થવું પડશે. આપણી કાકા સંસ્કૃતિ એ આજના સમયની માગ છે.
આ ઘટનાક્રમમાં કાકાઓનો દોષ નથી. બધું કાળની થપાટોને કારણે થયું છે. અમદાવાદની જ વાત કરીએ તો પોળનું જીવંત વાતાવરણ છોડીને નદી પારની સોસાયટીઓ અને ફ્લેટોમાં રહેવા ગયેલા કાકાઓ એમનું કાકાત્વ જાણે વચ્ચે આવતી સાબરમતીમાં વહેતા નર્મદાના પાણીમાં પધરાવતા આવ્યા હોય એવું ચોક્કસ લાગે છે.
કાકાઓ વ્યાજના વ્યાજ એટલે કે છોકરાંના છોકરાં માટે ઘેલા હોય છે એ વાત સાચી. એટલે જ એ બાબાના બાબાને નર્સરીમાં એડમીશન મળે ત્યારથી એને લેવા-મુકવા જવાનું હરખભેર ઉપાડી લે છે. પણ, એનો મતલબ એ નહીં કે બધા કાકાઓને બધા સમયે આ કામ માથામાં મારવામાં આવે. વહુ સવાર-સવારમાં બેઠી બેઠી વોટ્સેપમાં ગુડાય ને બચારા કાકાઓ છોકરા મુકવા જાય એ ક્યાંનો ન્યાય? આવું જ બેન્કના કામનું છે. ઘરનાં જ નહીં, પડોશમાં પણ હુતોહુતી બેઉ નોકરી કરતા હોય, તો એ લોકો પણ ‘અંકલ પ્લીઝ આટલી એન્ટ્રી પડાવતા આવજો ને’ કહી બિન્ધાસ્ત રીતે કાકાઓને પાસબુક પકડાવી દેતા હોય છે. અંકલ બની મહાલતા આપણા આ કાકાઓને બની શકે કે બેન્કમાં આંટો મારવામાં કદાચ મઝા પણ આવતી હોય, પણ એનો મતલબ એ નથી કે એમને માથે આવા કામ મારવામાં આવે! આવા કાકાઓને જોઇને કોણ માને કે એક જમાનામાં કાકાઓનું ઘરમાં એકહથ્થુ શાસન રહેતું અને એમની સામે ચૂં કે ચાં કરવાની કોઈની હિમ્મત નહોતી?
આ સંજોગોમાં હવે જરૂર છે કાકાઓએ આત્મસન્માન ખાતર જાગૃત થવાની. એકલા ન કરી શકે તો પોતાના જેવા અન્ય કાકાઓને ભેગા કરી આંદોલન કરવાની. જરૂર છે વોટ્સેપ પર લોકોને બોરિંગ ગુડ મોર્નિંગ મેસેજ અને પેન્શનના સર્ક્યુલરો ફોરવર્ડ કરવાનું બંધ કરીને રસિક કાકાઓનું શૌકિન ગ્રુપ શરુ કરવાની. જરૂર છે બાંકડે બેસીને સની દેઓલ અને પૂનમ ધિલોનને બદલે સની લીઓની અને પૂનમ પાંડેની ચર્ચા કરવાની જરૂર છે. જરૂર છે બરોડા ટુ બેંગકોક ટુર કરવાની. હવે તમે એમ કહેશો કે આવા અવળા અને અનૈતિક આઈડિયા ન આપવા જોઈએ. કેમ? અનૈતિક કામ કરવાનો અધિકાર ફક્ત યુવાનોનો જ છે? કાકાઓનો નહીં? ઉંમર વધે એટલે હસીન ગુના કરવાના છોડી દેવાના? બિલકુલ નહિ. કાકાઓ તમે આગળ વધો, કંઈ થાય તો અમે બેઠા છીએ.
મસ્કા ફન
‘કંઈ થાય તો અમે બેઠા છીએ’ કહેનારા સમય આવ્યે ઉભા થતા નથી.