ગોળ ગોળ વાતો

કટિંગ વિથ અધીર-બધિર અમદાવાદી | ૨૪-૦૮-૨૦૧૬

એક કાકા કાંકરિયાની પાળ પાસે ઉભા ઉભા કબુતરને દાણા નાખવાની એક્શન કરતા હતા. એક ભાઈએ આ જોઇને પૂછ્યું “કાકા દાણા ક્યાં છે?’, તો કાકા કહે કે “કબુતર પણ ક્યાં છે?”. આ મોહન-જો-દડો જોકમાં વક્તા અને બિનવક્તાઓ દ્વારા જે દાણા નાખવામાં આવે છે તેનો ઉલ્લેખ હોય એવું જણાય છે. અત્યારે ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પના ઈલેકશન કેમ્પેઈનની ઘણી ટીકાઓ થઈ રહી છે. ટ્રમ્પ તરફી એક એડમાં તો એવું કહ્યું હતું કે ટ્રમ્પ પાસે અમેરિકા માટે ‘ગ્રેટ વિઝન’ છે, ‘સ્પેસિફિક’ નહિ ‘બેસ્ટ વિઝન’. મોટી પણ નક્કર ન હોય તેવી વાતો કરવા માટે ટ્રમ્પની ઠેરઠેર મજાક ઉડાવાઈ રહી છે. જોકે આવી ગોળ ગોળ વાતો કરનારા ચોમાસામાં મચ્છરની જેમ આપણી આસપાસ ફરતાં હોય છે, પણ કમનસીબે આપણે મચ્છરની જેમ એમને મસળી શકતા નથી. 

 

અમને ઈતિહાસ ભણાવનાર મહેતા સાહેબ પણ આવા જ હતા. એમના કહેવા મુજબ અકબરે ઘણા મહાન કામો કર્યા હતા, જહાંગીરે અગત્યના કામો કર્યા હતા, શાહજહાને પણ ઇતિહાસમાં લખાય એવા કાર્યો કર્યા હતા. ગાંધીજીએ મહાન દાંડી કુચ કરી હતી અને એ કુચ કરીને દાંડી ગયા હતા. સાહેબના કહેવા મુજબ દાંડીકુચ માર્ચ મહિનામાં થઈ હતી એટલે એ અંગ્રેજીમાં દાંડી માર્ચ તરીકે ઓળખાય છે. કદાચ ડિસેમ્બરમાં થઈ હોત તો એ દાંડી ડિસેમ્બર તરીકે ઓળખાતી હોત. જવાહરલાલ નહેરુ પણ મહાન હતા. સાહેબનાં કહેવા મુજબ ઘરમાં બેઠા બેઠા અમે ઘરકામ નથી કરતાં જયારે જેલમાં બેઠા બેઠા નેહરુજીએ પુસ્તક લખ્યું હતું. જોકે ‘નહેરુજી જેલમાં કેમ ગયા હતા?’ એ અંગે પૃચ્છા કરનાર વિદ્યાર્થીએ પછીના ત્રણ દિવસ સ્કુલમાં દેખાયો નહોતો. અમે આગળ જતાં સાયન્સમાં ગયા એના માટે આ મહેતા સાહેબ જવાબદાર છે.

અમુક વખતે વાતનું મહત્વ નથી હોતું. વાત કરવાનું હોય છે. બેસતું વરસ હોય કે બેસણું, પા-અડધો કલાક ટાઈમપાસ કરવા કોઈ વાત કરવી પડે છે. જેમ શીરો બરોબર બની ન જાય ત્યાં સુધી કડાઈમાં તાવેથો ગોળ ગોળ હલાવતા રહેવું પડે છે, તેવું જ આ વાતોનું હોય છે. વાત કરનાર સામેવાળો પાકી ન જાય ત્યાં સુધી પોતાની વાત ‘હલાવ્યા’ રાખે છે. શીરામાં ઉપરથી નખાતા ડ્રાયફ્રુટની જેમ ‘તમે તો આવતાં જ નથી’, ‘શાંતિથી આવવાનું રાખો’ જેવા સુક્કા વાક્યો કહેવા-સાંભળવાના આવે છે. જલેબી બનાવવામાં તો બે-ત્રણ રાઉન્ડ ગોળ-ગોળ ફેરવીને ફૂલ-સ્ટોપ મુકવામાં આવે છે, પરંતુ ગોળ-ગોળ વાતોમાં ફૂલ-સ્ટોપ નથી હોતું. 

 

ગોળ એટલે કે વર્તુળમાં કેન્દ્ર હોય છે, પરંતુ ગોળ ગોળ વાત કરનારની વાતમાં કેન્દ્રસ્થાને કોઈ મુદ્દો હોતો નથી. જે વાત હાથમાં આવે તેને મુદ્દો બનાવી વિચાર વિસ્તાર કરતાં ફરે છે. ફિલ્મોમાં વલ્ગારીટી વધી ગઈ છે એ વિષય પર ચર્ચા ચાલતી હોય તો એ ‘ફિલ્મો વલ્ગારીટીને કારણે જ ચાલે છે’, ‘વલ્ગારીટીની યુવા પેઢી પર અવળી અસર પડે છે’, જેવા સ્ટેટમેન્ટ આપી દે છે. ક્યારેક ટેક્સટાઈલ પોલીસીની વાતમાં એ નાડાની ક્વોલીટી વિષે એ પ્રવચન ચાલુ કરી દે છે. આવી વાત કરનારને પોતે ક્યાં જવાનું એ નક્કી નથી હોતું એટલે જ એ ચાલુ ગાડીમાં ચઢી જતાં હોય છે. ‘હું પણ એ જ કહેતો હતો’ એ એમનો તકિયા કલામ હોય છે.

કવિઓ મોઘમ ઇશારા કરતાં હોય છે. સ્પષ્ટ કહી દે તો પછી લગ્ન થઈ જાય, અને કદાચિત કવિતા બંધ થઈ જાય. ‘વાદળોને કીધું છે તને કહી દે ...’ અલા, વાદળને શું કામ કે છે, ‘ડાયરેક ડાયલિંગ’ કર તો પત્તો ખાશે! કોની પાસે એટલો ટાઈમ છે? પણ કવિ જો સીધું કહેવાને બદલે ઉપમા થકી મોઘમ વાત કરતાં હોય, તો સામે દાદ આપનારા પણ કંઈ કમ નથી હોતા. મુશાયરામાં ‘ક્યા બાત હૈ’ સાંભળવા મળે એનો મતલબ કે ભાવકને ખબર નથી પડી કે કવિ શું કહેવા માંગે છે. અને જયારે લોકો ‘દુબારા’ કહે ત્યારે કવિ પંક્તિ ફરી વાંચે છે અને વાત સમજવા માટે શ્રોતાને સમય આપે છે.

કવિઓની વાત કરીએ ત્યારે અમુક કવિમિત્રોને માઠું લાગી જાય છે, એટલે લેખકોની પણ વાત કરીએ. અમુક લેખક એવા વિચારો રજૂ કરે છે જે વાંચીને મગજ લંબચોરસ થઈ જાય. જેમ કે ‘જિંદગી સોફા જેવી છે’. વિચારો કે જિંદગી સોફા જેવી કઈ રીતે હોઈ શકે. વાંચક બિચારો બધા વિચાર કરી નાખે. જિંદગી ‘નરમ કે પોચી હશે?’, ‘લંબચોરસ હશે?’, ‘દરેક માણસની જિંદગીમાં બે કે ત્રણ માણસને જ ખરેખર નજીકનું સ્થાન મળે છે’, ‘જિંદગી દરેકની હોય છે, પણ કમ્ફર્ટેબલ બધાની નથી હોતી’, પણ પછી લેખક ખુલાસો કરે તે આપણી કલ્પનાશક્તિની બહારનો હોય.

ભગવાન કૃષ્ણે જયારે જોયું કે જ્યાં સુધી દ્રોણના હાથમાં શસ્ત્રો છે ત્યાં સુધી મહાભારતનું યુદ્ધ જીતી શકાવાનું નથી ત્યારે એક વોર સ્ટ્રેટેજીસ્ટ તરીકે એમણે દાવ ગોઠવ્યો કે અશ્વત્થામાના મૃત્યુના ખોટા સમાચાર દ્રોણ સુધી પહોચે. અજેય ગણાતા અશ્વત્થામાના મોતના સમાચાર દ્રોણ સાચા માને એ માટે એમણે યુધિષ્ઠિર પાસે 'અશ્વત્થામા હત:' એવું ગોળગોળ બોલાવડાવ્યું. પણ એમને ખાતરી જ હતી કે દ્રોણ પૂછશે જ કે એ અશ્વત્થામા નર કે હાથી? અને જવાબમાં યુધિષ્ઠિર સાચું કહી જ દેશે એટલે એ 'નરોવા કુંજરોવા' બોલે એ પહેલા ભીમ પાસે શંખ ફૂંકાવી દીધો! એ વખતે તો બન્ને નું સચવાઈ ગયું, પણ આજે લોકો ગોળ ગોળ બોલ્યા પછી શંખ ફૂંકાવવાની દરકાર પણ કરતા નથી, કારણ કે આ સતયુગ નથી!

મસ્કા ફન
ચોમાસાના ઝાપટાં કંઈ
રસ્તાને પૂછે,
તને ધોવાવું ગમશે કે કેમ?

જિંદગી એક જુગાડ

કટિંગ વિથ અધીર-બધિર અમદાવાદી | ૨૪-૦૮-૨૦૧૬

‘શોર્ટકટ’ એ આપણા દેશનો જૂનામાં જુનો રોગ છે. લાંચ, લાગવગ અને ખુશામત વડે કાઢવામાં આવતા રસ્તા એ શોર્ટકટનો અધમ પ્રકાર છે. જયારે કોઈપણ કામને મફતમાં, સસ્તામાં, ઓછા સમયમાં અને ઓછી મહેનતે ‘પતાવવા’ના હેતુસર વૈકલ્પિક, તાત્કાલિક કે કાયમી ઉપાય તરીકે જે નિર્દોષ યુક્તિ, ઉપાય, હિકમત, તદબીર, ઇલમ કે કીમિયો અજમાવવામાં આવે કે પછી તોડજોડ કરીને કોઈ કામને અંજામ આપવામાં આવે તેના માટે હિન્દી ભાષામાં ‘જુગાડ’ શબ્દ વપરાય છે. Urban Lingoમાં એને ‘સેટિંગ પાડવું’ પણ કહે છે. રંછોડભ’ઈના અંદાજ મુજબ દેશના દર દસમાંથી અગિયાર નાગરિકો કોઈને કોઈ તબક્કે આ પ્રવૃત્તિમાં સંડોવાયેલા જણાયા છે. અહીં રંછોડભ’ઈ કોણ એ પૂછવું નહિ. અમે રંછોડભ’ઈના સંશોધનના અધિકૃત ડીસ્ટ્રીબ્યુટર છીએ.

અમે સૌથી પહેલીવાર ‘જુગાડ’ શબ્દ કન્સ્ટ્રકશન સાઈટ પર સાંભળ્યો હતો. સાઈટ પર સાર્વત્રિક રીતે ઈલેક્ટ્રીકલ કનેક્શન માટે પ્લગને બદલે વાયર સીધા સોકેટમાં નાખી લાકડાની ઠેસીઓ ઘુસાડવામાં આવે છે. એવી જ ઠેસીઓ પાવડાના હાથાને પાના સાથે સજ્જડ બેસાડવા માટે વાપરવાનો શિરસ્તો છે. પાણી છાંટવાની પાઈપમાં છિદ્રો પડ્યા હોય કે જોઈન્ટમાંથી લીકેજ થતું રોકવા પ્લાસ્ટિકની કોથળી અને કાપડના ચીંથરા વડે બાંધવામાં આવે છે. એમાં પાછું આ લીક થતી પાઈપ નીચે કાણું તગારું પણ મુકાય છે. રાજકારણ અને કન્સ્ટ્રકશનમાં આવા થુંકના સાંધા કરીને એના ઉપર મણ મણનાં વજન લટકાવવાનું સહજ છે. ‘ચાલે ત્યાં સુધી ચલાવો’ આ મંત્ર આપણી પ્રજાએ ભાષા અને ભૌગોલિક સરહદોનાં વિવાદ વગર સાર્વત્રિક રીતે અપનાવી લીધો છે.

જુગાડ તો આપણા ગુજરાતી લોકોની ગળથુથીમાં છે સાહેબ. નાની નાની બાબતોમાં આપણે ત્યાં વર્ષોથી જાતજાતના જુગાડ થતા આવ્યા છે. આપણી મમ્મીઓને આપણા ફાટેલા ગંજી અને જુના ટી શર્ટને પોતું કરવા માટે વાપરતી જોઈ જ હશે. એ જુગાડ નહિ તો શું હતું? જૂની સાડીના પડદા, જુના પેન્ટ કે લેંઘામાંથી થેલી કે ફાટેલી ચાદરમાંથી ઓશિકાના ગલેફ બનાવવામાં આવતા. એ તો ઠીક છે પણ એક જમાનામાં કેલિકો મિલ દ્વારા નવા વર્ષની ભેટ તરીકે આપવામાં આવતા પ્રિન્ટેડ કાપડના કેલેન્ડરમાંથી બનાવેલા શર્ટ પહેરેલા લોકોને પણ અમે જોયા છે. તેલના ટીનના ડબ્બા કેરોસીન ભરવા માટે વપરાતા. તારથી બાંધેલા ડાલડા ઘીના ડબ્બામાં પાણી ભરીને એક પેઢી આંટા મારી ચુકી છે! છૂંછા ખરી ગયા હોય એવા ટાલીયા ટૂથબ્રશની દાંડી ચણીયા કે લેંઘામાં નાડુ નાખવા માટે વાપરતી આવી છે. પેન્સિલ કે સ્કેચપેનના ઢાંકણાથી કેસેટને રીવાઈન્ડ કરતા એ યાદ હશે જ. ઉત્તરાયણ વખતે ફીરકી લપેટવા માટે આજે પણ ઉંધી કરેલી સાયકલનો ઉપયોગ થાય છે. 

 

અમદાવાદીઓ જુગાડમાં એક્સપર્ટ છે. સાઈડકારવાળા સ્કુટર અમદાવાદ સિવાય વિશ્વમાં બીજે ક્યાંય કદાચ જોવા નહિ મળે. ટુ-વ્હીલરમાં સાઈડકાર નખાવી એમાં માલસામાન, બરફની હેરફેર શું છે? જુગાડ. સાયકલ પર તો ઠીક છે પણ સ્કૂટરમાં અનિવાર્ય એક્સેસરી તરીકે આગળ ફોલ્ડીંગ બેબીસીટ નાખાવવામાં આવતી. પંચર અને રફ્ફું એ પણ એક જુગાડ છે. નવરાત્રી કે ક્રિસમસની પાર્ટીનાં પાસનું સેટિંગ એ અમદાવાદની જુગાડુ ઇકોલોજીનો ભાગ છે કે પછી સાબરમતીમાં વહીને અમદાવાદી થઇ ગયેલા નર્મદાના પાણીની કમાલ છે એ સંશોધનનો વિષય છે.

આજકાલ એસાઈનમેન્ટ કે ટ્યુટોરીયલ લેવા માટે કોલેજમાં જવાને બદલે મોબાઈલના કેમેરા વડે એના સ્નેપ લઈને વોટ્સેપ કે પછી ક્લાસના ફેસબુક ગ્રુપમાં શેર કરવાના સેટિંગ થઇ જતા હોય છે. ઘણા પાસે મોબાઈલમાં જ નોટ્સ હોય છે અને ઘણા તો પરીક્ષા વખતે પણ એમાંથી જ વાંચતા હોય છે. પરીક્ષામાં તૈયારી ન હોય ત્યારે કાપલી બનાવવા માટે અને સંતાડવા માટે જબરજસ્ત ટેકનોલોજીકલ ઇનોવેશન થાય છે કમનસીબે સ્ટાર્ટઅપ પોલીસીમાં આવા ઇનોવેશનને પ્રોત્સાહન આપવામાં નથી આવતું.

હિલ સ્ટેશન પર ગયેલા દરેકને સ્લીપર-ચંપલમાં સેફટી પીન ભરાવી હોટલ રૂમ પાછા જવાનો અનુભવ હશે. હોટેલમાં નાઈટ લેમ્પ પર નાઈટ ડ્રેસ સુકાવવાનું એકદમ સ્વાભાવિક છે. હેરડ્રાયરનો ઉપયોગ અન્ડરવેર સૂકવવા અને રૂમ ખાલી કરતી વખતે હોટેલના ટુવાલ વડે બુટ સાફ કરવા એ એકદમ માનવસહજ પ્રવૃત્તિ છે. ટ્રેનના કમ્પાર્ટમેન્ટમાં દુપટ્ટાનું ઘોડિયું બનાવવું અને થેલાનું ઓશીકું બનાવવું એટલું સહજ છે જેટલું સવારની રોટલીના સાંજે ખાખરા બનાવવા. લુંગીને પહેરવા ઉપરાંત ઓઢવા, પાથરવા, હવા ખાવા તથા શરીર લુછવાના કામમાં પણ લેવામાં આવે છે. કાનનો મેલ સાફ કરવા દિવાસળીની સળી ઉપર રૂ ભરાવી કોઈ મલ્ટીનેશનલ કંપનીની પ્રોડક્ટને જાકારો આપવો એ બધું ‘માઈક્રો જુગાડ’ છે.

આ પ્રકારની તજવીજો કંઈ હમણાંની નથી. યુદ્ધ દરમિયાન રથના પૈડાની ખૂંટી નીકળી ગઈ હતી તો કૈકયીએ પોતાની આંગળી ખૂંટીની જગ્યાએ નાખી દઈ, રાજા દશરથ પાસે વરદાન મેળવ્યા હતા. હનુમાનજીને જયારે રાવણના દરબારમાં બેસવા માટે સ્થાન આપવામાં ન આવ્યું ત્યારે એમણે પૂંછડીને લાંબી કરી એની બેઠક બનાવી દીધી હતી. દ્રૌપદીએ પોતાનું ઉત્તરીય ચીરીને કૃષ્ણ ભગવાનની આંગળી ઉપર પાટો બાંધ્યો હતો એવી કિવદંતી છે. કદાચ એની યાદગીરી રૂપે આજે પણ ઘા ઉપર ધોતિયા કે દુપટ્ટામાંથી ફાડેલી ચીંદરી પાટા તરીકે બંધાય છે.

જુગાડ એ ટેમ્પરરી ઉપાય છે. સપના અને નશો એ સુખ માટેનો કામચલાઉ જુગાડ છે. જોકે અંગ્રેજીમાં ‘ટેમ્પરરી ફોરએવર’ એવું ક્વોટ પણ છે, જેનો મતલબ થાય છે કે હંગામી સમજી કરેલા અનેક કાર્યો કાયમી બની જાય છે. ગુજરાતીમાં એને થૂંકના સાંધા કહે છે અને આપણે ત્યાં અમુક જગ્યાએ કાયમી ઉપાય તરીકે થૂંકના સાંધા કરવામાં આવતા હોય છે પણ એમાં કોઈને વાંધા જેવું જણાતું નથી.

મસ્કા ફન
નોટ ફાટેલી હતી પણ ગાંધી બાપુના મોં પર એ જ નિર્દોષ હાસ્ય હતું!
(એમણે ઘણી ફાટેલી નોટો હસતા મોઢે સ્વીકારી હતી!)

ઓલમ્પિકમાં મેડલ જીતવા માટેનાં કેટલાક ઉપાયો

કટિંગ વિથ અધીર-બધિર અમદાવાદી | ૧૭-૦૮-૨૦૧૬

લેખકો અને ચિંતકો વારંવાર કહે છે કે જિંદગી એક ખેલ છે અને રમતની જેમ એમાં પણ અનેક પડકારો રહેલા છે. રમતની જેમ જિંદગીમાં પણ હારજીત થતી રહેતી હોય છે. જોકે જીંદગીમાં જે જીતેલા હોય છે એમને ૧૦૦ ડગલા દોડવાનું કહો તો હાંફી જતાં હોય છે અને ભૂતપૂર્વ મેડલ વિજેતાઓ દિલ્હીમાં પરચુરણ વસ્તુઓ વેચીને જીવનનિર્વાહ ચલાવતા જોવા મળે છે. અમુક કહે છે કે જિંદગી અને રમતમાં જીતવા કરતા ભાગ લેવો અગત્યનો છે. જોકે જીંદગીમાં તમારી ‘ગેમ’ થતી હોય ત્યારે તમે નામ નોંધાવ્યું હોય તે જરૂરી નથી હોતું. આમ છતાં રમતમાં કૌશલ્ય મેળવ્યું હોય તો જીંદગીમાં કામ આવે એ વાત નકારી ન જ શકાય. સામે રોજબરોજની ઘટમાળમાં આપણી સાથે ઘટતી ઘણી બાબતો રમતમાં કામ આવે એવી હોય છે.

દાખલા તરીકે અમદાવાદમાં ખાડિયાના યુવાનો એક જમાનામાં પથ્થરમારા માટે મશહુર હતા અને એમના પરાક્રમોની વાતો છેક ઇંગ્લેન્ડમાં પણ થતી હતી એવી વાયકા છે. બિહારમાં એક વિધાયક બહેને કુંડા ઊંચકી ઊંચકીને ફેંક્યા હતા એ જોઇને પહેલવાનો દંગ થઈ ગ્યા હતા. વિધાનસભામાં માઈકનાં લોખંડના સળિયા અને પીન કુશન ફેંકવાની ઘટનાઓ તો અવારનવાર બનતી રહે છે. એ બધાને પણ ઓલમ્પિકમાં ગોળાફેંક કે ભાલાફેંક જેવી સ્પર્ધાઓમાં મોકલી શકાય. કાશ્મીરમાં હમણાં જે રીતે યુવાનો સીઆરપીએફ અને આર્મી સામે જોશથી પથરા ફેંકતા હતા તે જોતા તેમને પણ ગોળાફેંક અર્થાત શોટ પુટના ખેલ માટે તૈયાર કરવામાં આવે તો ચોક્કસ ગોલ્ડ મેડલ અંકે કરી લે. જોકે ઓલમ્પિકના ગોલ્ડ મેડલ જીતવાથી નામ મળે, થોડા ઘણા રૂપિયા પણ મળે પણ જન્નતની હુર ન મળે એ અલગ વાત છે. 

 

આપણે ત્યાં ભાર વિનાના ભણતર ઉપર ખાસ ભાર મુકવામાં આવે છે. આ માટે વિશેષ પ્રયત્નો પણ થાય છે. પણ વાસ્તવિકતા એ છે કે શિક્ષણમાં વાલીઓના ખીસા જ હળવા થાય છે. આજે પણ, ખાસ કરીને પ્રાઈવેટ શાળાઓમાં, બાળકો ભારેખમ દફતરો ઊંચકીને શાળાએ જતા જોવા મળે છે. આ એક પ્રકારનો વ્યાયામ જ છે. બાળકના દફતરનો ભાર દર વર્ષે આમ જ થોડો થોડો વધારતા રહીએ તો આગળ જતાં આપણને ઓલિમ્પિક્સનો મેડલ અપાવનાર વેઇટ લિફ્ટર મળી શકે છે. વાતમાં અસ્થમા છે. અમે તો એવું સાંભળ્યું છે કે ચીન અને રશિયામાં તો બાળકને ઘોડિયામાંથી સમરસોલ્ટ મારીને ઉતરવાનું શીખવાડાય છે.

ચોમાસું આવે એટલે ઘેર ઘેર મચ્છરનો ઉપદ્રવ થાય છે. આ મચ્છરોને મારવા માટે ચાઇનીઝ રેકેટથી વધારે અકસીર ઉપાય કોઈ નથી. જેમ કબડ્ડીમાં કબડ્ડી કબડ્ડી કરતો ખેલાડી આપણી તરફ આવે ત્યારે એને અંદર પેસવા દઈ પછી ક્રીઝ તરફથી ઘેરીને આઉટ કરીએ છીએ, તેમ જ મચ્છર ઘરમાં ઘુસી જાય પછી બારી-બારણાં બંધ કરી ચાઇનીઝ રેકેટથી શોક આપી મારવામાં આવે છે. હવે વિચારો કે ક્યાં મચ્છરની સાઈઝ અને ક્યાં શટલ કોકની સાઈઝ? જો મગતરા જેવા મચ્છરને આપણે જાળીવાળા રેકેટથી પાડી શકતાં હોઈએ તો મચ્છરથી કદાચ હજાર ગણા મોટા શટલને કેટલી આસાનીથી રમી શકીએ? બસ, થોડી કોચિંગની જરૂર પડે, પણ એના માટે ચાઇનીઝ સપ્લાયર્સ સાથે સેટિંગ પાડી શકાય. આપણે એસી, ટીવી કે ફ્રીજ ખરીદ કરીએ પછી કમ્પનીનો એન્જીનીયર ડેમો માટે આવે છે, એમ જ ચાઇનીઝ ઉત્પાદકોને, આટલા બધા રેકેટ ખરીદાતાં હોવાથી, રેકેટ વાપરવાની ટ્રેનીંગ આપવા માટે ફરજ પાડી શકાય. ચાઇનીઝ લોકો આમેય ટેબલટેનીસ બેડમિન્ટન વગેરેમાં ચેમ્પિયન જ હોય છે.

ઓલિમ્પિકસમાં દોડ, કૂદ અને ફેંક એમ ત્રણ પ્રકારની હરિફાઈઓ મુખ્ય હોય છે. એમાં દરેક સ્પર્ધાના કૌશલ્યો જુદા હોય છે. દોડવાનું તો જાણે આપણા ગુજરાતીઓમાં મોટી ઉંમરે જ શરુ થાય છે અને તે પણ ડોક્ટર દ્વારા ફરજ પાડવામાં આવે ત્યારે! કમનસીબે ત્યાં સુધીમાં તો પેટ નામનો પદાર્થ ફૂલીને ફાંદ બની ગયો હોય છે. અમુક ફાંદનું તો એટલી હદ સુધી વિસ્તરણ થાય છે કે દોડવું હોય તો ફાંદ ઉચકવા માટે અલગ લારી ભાડે કરવી પડે. છતાં શહેરમાં શ્વાનસમાજ પરથી કુટુંબનિયોજનનું દબાણ હટાવી લેવામાં આવે તો ૧૦૦ મીટરની દોડમાં નિર્ધારિત લક્ષયાંકો સિદ્ધ થઇ શકે એમ છે.

ગુજ્જેશોને દોડવાની સ્પર્ધામાંથી બાકાત રાખીએ તો પણ કૂદવા અને ફેંકવામાં આપણો જોટો દુનિયામાં જડે એમ નથી. આપણા શહેરોમાં ખાડાઓ અને આડાઅવળા પાર્ક થયેલા વેહીકલ્સ વચ્ચે રસ્તો કરી જનાર તેમજ રેલ્વે ફાટક ઉપરથી સાયકલ કૂદાવનાર પબ્લિક લોંગ જમ્પ, હાઈ જમ્પ અને હર્ડલ્સ જેવી અનેક રમતોમાં આસાનીથી જીતી શકે. રોજ રસ્તે જતાં છાણ કાદવ પરથી લપસી લપસીને બેલેન્સ રાખવાનું શીખી જનાર પ્રજા આઈસ-સ્કેટિંગમાં વિન્ટર ઓલિમ્પિક્સનો મેડલ લાવી શકે એમ છે. અને મોકો જોઇને ગુલાટિયા મારનાર આપણા સદાબહાર પોલીટીશ્યન્સ જીમ્નાસ્ટીકમાં ચેમ્પિયન બની શકે છે. એજ રીતે હોળીમાં પધરાવેલા ગરમાગરમ નાળીયેરને હાથ પણ અડાડયા વગર લાકડી વડે કાઢનાર યુવાનો હોકી માટે આદર્શ ઉમેદવાર કહેવાય.

અમુક ગેમ્સ તો ઓલમ્પિકમાં છે જ નહિ, બાઈક કે કાર રેસિંગમાં અમદાવાદના નબીરાઓને, ખાસ કરીને રાતના સમયે, મોકલવામાં આવે તો નવા રેકર્ડ તોડી આવે. સૌરાષ્ટ્રના અબાલ-વૃદ્ધ સહીત સૌ કોઈ પાન-માવો-ફાકી ખાઈને પિચકારી મારવામાં આસાનીથી વિશ્વ વિક્રમ કરી શકે. અમદાવાદના નાના વેપારીઓ ટુ-વ્હ્લીર પર કોઈ પણ સાઈઝ અને શેપનો માલ-સામાન હેરફેર કરવામાં અવ્વલ નંબરે આવે. આવી અનેક સિધ્ધિઓ આપણે હાંસિલ નથી કરી શકતા, કારણ કે આપણી  આવી અદભૂત આવડતોને અનુરૂપ રમતો આપણે ઓલમ્પિકમાં રખાવી શકતા નથી. આ ઘણી અફસોસની વાત છે.

મસ્કા ફન

ઉપવાસ માટે અંગ્રેજીમાં ‘ફાસ્ટ’ શબ્દ વપરાય છે. પણ ઉપવાસ કરો તે દિવસ ઘણી ધીમી ગતિએ પસાર થાય છે.

કેવી રીતે પકડીશ પોકેમોન ?

કટિંગ વિથ અધીર-બધિર અમદાવાદી | ૧૦-૦૮-૨૦૧૬

ગાયના શીંગડે ચઢવું એ અમદાવાદીઓ માટે નવું નથી. સદીઓથી રસ્તાઓ ઉપર ગાયો સ્વૈર વિહાર કરતી આવી છે અને એમના વિહારમા ખલેલ પહોંચાડનારને એ શીંગડે ચઢાવતી આવી છે. અત્યારે શહેરમાં ગાયના શીંગડાના ભોગ બનેલા લોકોની કેટલામી પેઢી ચાલતી હશે એ સંશોધનનો વિષય છે. હવે શહેરમાં રખડતી ગાયો અને કૂતરા સાથે ‘સ્પેસ’ એટલે કે ‘અવકાશ’ નહિ પણ સાયબર સ્પેસમાંથી ઉતરી આવેલા ‘પોકેમોન’ પ્રકારના એલિયન્સનો ઉમેરો થયો છે. આ જીવો શહેરની જાહેર જગ્યાઓથી લઈને ખૂણેખાંચરે ફેલાયેલા છે પણ એ ફક્ત મોબાઈલના કેમેરાની આંખે જ દેખાતા હોઈ જનસામાન્ય માટે અદ્રશ્ય છે. અત્યારે શહેરમાં રખડતી ગાયો કે કૂતરા પકડવા માટે પાલિકાકર્મીઓ દેખાય કે ન દેખાય, પણ મોબાઈલ વડે ‘પોકેમોન’ પકડનારા શહેરમાં ઘૂમી રહ્યા છે. આમાં દેખીતી રીતે જ શહેરના ટીનેજર્સ અને યુવાવર્ગનું પ્રમાણ ઊંચું છે. આ પ્રવૃત્તિ યુવાઓમાં ઘેલછા કક્ષાએ છવાયેલી હોઈ ભાવી નાગરિકો બાબતે સદા ચિંતિત એવા શહેરના ખડૂસ લોકો શહેરના યુવાનો પોતાની તમામ શક્તિ ગાયો અને કૂતરા પકડવા તરફ વાળે એવું ઇચ્છી રહ્યા છે.

‘પોકેમોન ગો’ નામની આ ગેમમાં મોબાઈલમાં તમને પોકેમોનની હયાતી જણાય છે જેને મોબાઈલનો કેમેરા ઓન કરી શોધવાના હોય છે. 2014 માં ગુગલ મેપનાં એપ્રિલ ફૂલ પ્રેન્કમાં પોકેમોન માસ્ટર બનવા માટે પોકેમોન પકડવાની વાત કરાઈ હતી જે ૨૦૧૬માં હકીકત બની ગઈ છે. મોબાઈલ ગેમને લગતા અવનવા સમાચારો અખબારોમાં અને સોશિયલ મીડિયામાં આવી રહ્યા છે. આવા પોકેમોનવાંચ્છુંઓ પોતાના હાથપગ તો ભાંગી જ રહ્યા છે તદુપરાંત કોઈના ઘરો કે પ્રોપર્ટીમાં ગેરકાયદેસર ઘુસી રહ્યા છે. ટ્રાફિકમાં પોતે અટવાઈ અને બીજા ને ભેખડે ભેરવી ટ્રાફિક જામ કરી રહ્યા છે.

Pikachu at Law Garden Ahmedabad

અત્યારે સુધી ટ્રાફિક ઓછો હોય એ રસ્તે વાહન ચલાવતા હતા પણ આ પોકેમોન પકડવાની લ્હાયમાં જુવાન છોકરા છોકરીઓ લાંબા રસ્તે જઈ મા-બાપ અને અંતે દેશના પેટ્રોલનો ધુમાડો કરી રહ્યા છે. ખરેખર તો આ ગેમ પગે ચાલીને રમવાની છે. જોકે બગીચા અને જાહેર સ્થળોએ પોકેમોન વધુ મળતા હોવાથી પોકેહન્ટ કરનારા બગીચામાં ચક્કર મારતાં થઈ ગયા છે. આને લીધે બગીચામાં પ્રેમયજ્ઞ કરી રહેલા પ્રેમી પંખીડાઓને ચોકીદાર અને પોલીસ ઉપરાંત ‘પોકેમોન હંટર્સ’ નામના રાક્ષસોથી બચવાનું આવ્યું છે. સામાન્ય રીતે બગીચામાં પ્રેમીપંખીડા ઉપરાંત ફોર્ટી પ્લસ લોકોની બાંકડા ક્લબ ચાલતી હોય છે. એ લોકો શરૂઆતમાં તો નવાગંતુક યંગસ્ટર્સને બગીચામાં જોઈને નવી પેઢીમાં આવેલી આરોગ્ય સંબંધિત જાગૃતિના વખાણ કરવા માંડ્યા હતા. પણ પછી પકડનારાનાં શારીરિક હાવભાવ અને ચાલચલનથી એ શારીરિક સ્વાસ્થ્યનું સંવર્ધન કરવા આવેલા ન જણાતા અગાઉની જેમ ‘નવી પેઢી તો જવા દો ...’ કહી બગડતા જોવા મળ્યા હતા.

આજકાલ કચરાને પણ રીસાયકલ કરીને એની ઉપયોગીતા સિદ્ધ કરવામાં આવી છે ત્યારે ટાઈમપાસ ગણાતી આ રમતના ફાયદા પણ અખબારોમાં ચમકવા મંડ્યા છે. ફાયદામાં ચાલવાનું અને હેલ્થ બેનીફીટ તો સૌ ગણાવે જ છે. પરંતુ પોકેમોન પકડવાના બહાને ઘણા ઘરકૂકડીઓ ટીવી છોડીને ઘરની બહાર નીકળતા થયા છે આ મોટો ઉપલબ્ધી ગણાય છે. આમાં પોકેમોન પકડવાના ધ્યેયની પ્રાપ્તિ માટે મંડ્યા રહેવાનું હોય છે. આને સાધકો રમતનું અધ્યાત્મિક પાસુ ગણાવી રહ્યા છે. આ ગેમમાં નકશા દ્વારા પોકેમોનની નજીક પહોંચા પછી દડા આકારનો ‘પોકેબોલ’ નાખીને એને પકડવાનું હોય છે. આનાથી પ્રભાવિત થયેલા અમુક સ્થૂળકાય પોલીસકર્મીઓ ગુનેગારોને પકડવા માટે આ પ્રકારની સુવિધા ઉપલબ્ધ કરવા માગણી કરી રહ્યા છે. આઇઆઇટી અને આઇઆઇએમમાં એડમિશન મેળવવું પણ એક પ્રકારનું ‘ઇન્ટેલેક્ચ્યુઅલ કોમ્બેટ’ હોઈ એના માટે યુવાધનને ‘ટ્રેઈન’ કરવા માટે ‘પોકેમોન ગો’ના ધોરણે ખાસ ‘જીમ’ બનાવવામાં આવે અને એમાં લેવલ 5 પર પહોચેલા લોકોને જ એડમિશન આપવામાં આવે એવી માંગ પણ દેશમાં ઉઠી છે. જોકે ઉત્સાહી ગુજરાતી અર્બન ફિલ્મ મેકર્સ ‘કેવી રીતે પકડીશ પોકેમોન’, ‘છેલ્લા લેવલનો છેલ્લો પોકેમોન’, ‘પીકાચુના પ્રેમમાં’, કે ‘ક્મોન પોકેમોન’, જેવી ફિલ્મ બનાવવા નથી મંડ્યા એટલી ગનીમત છે.

એવું કહેવાય છે કે શોધવા જાવ તો ભગવાન મળે છે, પરંતુ જીંદગીમાં બધું કાયમ શોધવાથી જ નથી મળતું. સફરજન ન્યુટનના માથા પર પડ્યું હતું અને ન્યુટનને વિચારતો કરી મુક્યો હતો. આર્કિમીડીઝ બાથટબમાં બેસવાથી ઉભરાઈ જતાં પાણીને કારણે ચિંતિત થયો હતો. પાણી ઉભરાઈ જાય એ કારણે એમની પત્ની રિવાજ મુજબ કકળાટ કરતી હશે કે ‘એક તો મોડો ઉઠે છે અને પાછો બાથટબમાં નહાવા પડે છે, એટલે વધુ વાર થાય, જો નહાવાનો આટલો શોખ હોય તો બે બાથરૂમવાળું ઘર કેમ નથી લેતો?’ પછી તરંગી આર્કિમીડીઝને બત્તી થઈ કે બાથટબમાં ફૂલ પાણી ભરીએ છીએ એટલે છલકાય છે, થોડું ઓછું પાણી ભરવું જોઈએ. પછી તો જે થયું તે જગજાહેર છે. પણ ઇસુનાં જન્મનાં ૨૮૭ વર્ષ પહેલા જન્મેલ આર્કિમીડીઝનાં ઘરમાં એ વખતે બાથટબ હતું, એમાં પુરતું પાણી પણ આવતું હતું એ અમને આશ્ચર્યચકિત કરવા માટે પુરતું છે. એટલે જ અમને લાગે છે કે જો તમે પોકેમોન ગો શોધવા જશો, તો તમને પોકેમોન જ મળશે! એ પણ વર્ચુઅલ.

મસ્કા ફ્ન

દિલના જ કોઈ ખૂણામાં મળીશ હું,
મને પોકેમોનની જેમ ના પકડ તું.

સિવિલ એન્જીનીયરનો પ્રેમપત્ર

કટિંગ વિથ અધીર-બધિર અમદાવાદી | ૦૩-૦૮-૨૦૧૬

પ્રિય રેતાલી,

તને જયારે મેં પહેલી વાર જોઈ ત્યારે હોળીના અઠવાડિયામાં સાઈટ પર મજુરો કામ કરવા આવ્યા હોય અને જેટલો આનંદ થાય એટલો આનંદ મને થયો હતો. મને એક્ઝટ યાદ છે, કે હું પ્લેટીનમ પ્લાઝાની સાઈટની બાજુના કોમ્પ્લેક્સમાં આવેલી હાર્ડવેરની દુકાને, રવિવારે પણ હંમેશ મુજબ કામ ચાલુ હોવાથી, પાવડાના હાથા લેવા આવ્યો હતો અને તું કદાચ બાજુના પાર્લર પર દહીં લેવા આવેલી. એ જ વખતે દુનિયાની કોઈપણ વસ્તુ બાઈક પર હેરફેર કરી શકાય છે એવું મને લેબર કોન્ટ્રકટરો પાસેથી શીખવા મળ્યું છે એ ટેસ્ટ કરવા મેં છ હાથા નાઈલોનની દોરીના સહારે એક તરફ હુક પર અને બીજી તરફ ફૂટ રેસ્ટ પર મૂકી બાઈક ચાલુ કર્યું હતું. પણ બીજી જ મીનીટે એ હાથા નીચે જમીન પર રખડતા થઈ ગયા હતા. તે એ વખતે મારી મુર્ખામી પર તે બહુ માર્મિક સ્મિત આપ્યું હતું એ મને હજુ યાદ છે! 

 

ત્યાર પછી તો બસ જ્યાં અને ત્યાં મને તારા જ દર્શન થાય છે! આજે તને ફ્લાયઓવરનાં કામની જેમ ધીમે ધીમે ચાલતા જોઈ. તારા ૫૦ મીમીનાં સેન્ડલની પેન્સિલ હિલ પર તારા પાંસઠ કિલોના લાઈવ લોડથી સર્જાતા પોઈન્ટ લોડથી વરસાદથી ભીની સોફ્ટ Earthમાં ખરા અર્થમાં પંક્ચર પડતા હતા. આ જોઇને એક વિચાર એવો પણ આવ્યો કે તું જો સપાટ સોલવાળા સેન્ડલ પહેરીને કાચા રોડ ઉપર કેટ-વોક કરે તો રોડનું રોલિંગ-કોમ્પેકશન મુનસીટાપલીના સ્પેસીફીકેશન કરતા પણ વધુ ડેન્સીટીનું થાય!

એમાંય જે રીતે ચાલતા ચાલતા તું મોબાઈલને સેલ્ફી મોડમાં મૂકી પફ વડે મેકપ સરખો કરતી હતી તે જોઇને ભીંત ઉપર લેલાથી માલ મારીને એની ઉપર મસ્ટર ફેરવીને ફીનીશીંગ કરતો કડિયો યાદ આવી ગયો! સાચું કહું? મેક-અપ કરવાથી તારા સેન્ડફેસ પ્લાસ્ટર જેવા ગાલ માલા પ્લાસ્ટર જેવા લીસ્સા થઇ જાય છે! તું તારા ગાલ ઉપર બારમાસીના ફૂલની જેમ ખીલી ઉઠતા ખીલની વાત કરતી હતી ને? મને એ ખીલને સંતાડવાનો ઉપાય સાઈટ ઉપર ચાલતા પેઈન્ટીંગમાંથી જડી ગયો છે! અમારી સાઈટનો ધોળવાવાળો રામ ખીલાવન પ્લાસ્ટિક પેઈન્ટ લગાવતા પહેલા જે રીતે દીવાલ ઉપર લાપી અસ્તર મારે છે એમ જ તું પણ તારા ચહેરા ઉપર પહેલાં બે હાથ ફાઉન્ડેશનના મારી દઈશ તો નબળા કોન્ક્રીટમાં થયેલા હની-કોમ્બિંગ જેવી તારા ગાલની સપાટી મિરર ફીનીશ્ડ ગ્રેનાઈટ જેવી થઇ જશે. એટલું જ નહિ પણ મગના દાણા જેવડા ખીલ પણ ૨૦ મીલીમીટરનાં કવર જેવા મેકઅપના લેયર નીચે દબાઈ જશે. રહ્યો સવાલ મેક-અપ ઉતારવાનો તો એના માટે પાવડા તગારા સાથેના મજૂરનો એક રોજ ભરી આપવાની મારી ગેરંટી. આમ પણ અત્યારે ચોમાસાને કારણે સાઈટ ઉપર કામ બંધ છે,અને મજૂર પણ નવરા છે.

સાચે કહું રેતાલી, તારી બ્લેક ગ્રેનાઈટ જેવી કાળી આંખોમાં જોઉં ત્યારે મને તું મારા ઘરના કિચનમાં ગ્રેનાઈટ પ્લેટફોર્મ પર ચા બનાવતી દેખાય છે. હવે તો રસ્તા ઉપરનાં પોટ-હોલ્સ પણ મને તારા ગાલમાં પડતા ખંજન જેવા લાગે છે. પ્રિયે, તારા પગ મને બાલ્કનીની પેરાપેટમાં લગાવેલી પ્રીકાસ્ટ થાંભલીઓ જેવા અને તારી લાંબી ડોક ૯ ઇંચ ડાયાના કોલમ જેવી લાગે છે. કોઈ વગદાર માણસના મકાનને બચાવવા વાંકાચૂકા બનાવેલા બી.આર.ટી.એસ.ના ટ્રેક કે ફ્લાયઓવરના વળાંકો મને તારી કમરના વળાંકો જેવા લાગે છે અને કદાચ એટલે જ ફ્લાયઓવર ઉતરતા હું બાઈક બંધ કરી દઉં છું, જોકે બધાને લાગે છે કે હું અમદાવાદી છું અને પેટ્રોલ બચાવવા આવું કરું છું.

તારું બોલવું, બે પાકી ઇંટો અથડાવવાથી આવતાં મેટલીક રીન્ગીંગ સાઉન્ડ જેવું લાગે છે. તું પગથીયા ઉતરે ત્યારે જાણે સામાન ખાલી કરીને નીચે ઉતરતી કન્સ્ટ્રકશન હોઇસ્ટ સમાન ભાસે છે. મોસમના પહેલા વરસાદમાં પલળ્યા પછી જયારે તું ભીના વાળ ઝાટકતી હોય ત્યારે તારું સદ્યસ્નાતા સ્વરૂપ ક્યોરિંગ કરેલા પ્લાસ્ટરવાળી દીવાલની જેમ શોભી ઉઠે છે. તારા બદનની ખુશબો ધોળવા માટે ફાડેલા ચુનાની સુવાસની જેમ આખા પ્લોટનાં ઈંચે ઈંચમાં ફરી વળે છે. તારા ભીના પગથી વિટ્રીફાઈડ ટાઈલ્સ ઉપર પડતા પગલા તાજાં આઈપીએસ ઉપર ચોકીદારના ટેણીયાએ પડેલા પગલાની જેમ મારા હૈયા ઉપર કાયમ માટે અંકિત કરવા હું તલપાપડ છું.

તને પ્રોમિસ કરું છું કે, આઈ વિલ ‘ટર્ન ડ્રીમ ઇન ટુ કોન્ક્રીટ રીઆલીટી’. અને પેલી સિમેન્ટ કંપનીમાં કહે છે ને એમ ‘વ્હેર સ્ટ્રેન્થ મેટર્સ’ હું છું જ તારી સાથે. જયારે તું પણ એન્જીનીયર છે, અને હું પણ એન્જીનીયર છું ત્યારે તું મને ‘એન્જીનીયર્સ ચોઈસ’ બનાવી દે. મને ખબર છે કે સ્ત્રી-શક્તિની સામે ભલભલા સિમેન્ટની ‘વિરાટ કોમ્પ્રેસીવ સ્ટ્રેન્થ’ઓછી પડે. બસ, તું જેમ સિમેન્ટમાં એડમિકસર ભળે છે, એમ મારી જીંદગીમાં તું ભળી જા. અત્યારના મંદીના સમયમાં મારી સાથે લગ્ન કરવાની હા પાડી દે અને તારી રોડ-રોલર જેવી સ્પીડ છોડી ડેબ્રીસ લઇ જતાં ડમ્પરની જેમ દોડતી મારી પાસે આવ. મને મળવા માટે કારણ શોધીશ નહિ. બસ, વગર ટેન્ડરે મળતા મુનસીટાપલીનાં કામની જેમ તું મળ મને! આશા રાખું કે આ પત્રનો તું સ્પષ્ટ જવાબ આપીશ અને મિક્સર મશીનની જેમ મને ગોળ-ગોળ નહીં ફેરવે. બસ હવે તો જીંદગીમાં એક જ તમન્ના રહી છે કે તું તારો સત્તરસો સ્ક્વેર ફૂટનો ફ્લેટ છોડી મારા ટુ-બીએચકે ઘરમાં કાયમ માટે આવી જાય.

એજ લી તારો
રેતાળ સોરી હેતાળ ... હિતેશ

મસ્કા ફન
ગુલાબ જાંબુને ઢાંકવા પડે ઢેબરાંને નહિ!